جایگاه سعادت در اسلام

یكی از اموری كه موجب پدید آمدن اختلاف آرای فراوانی در تعریف سعادت گردیده است، تفاوت در جهان بینی‎هایی است كه زیر بنا و اساس نظام‎های اعتقادی و اخلاقی است، از این رو دست یافتن به جهان بینی‎ای صحیح، در ارائه تعریف درستی از سعادت و چگونگی وصول به آن نقش به سزایی خواهد داشت، كه از جمله ‌آنها اختلافی است كه یک دیدگاه مادی با دیدگاهی الهی بر سر تعریف و تعیین مصداق حقیقی سعادت دارد.

مكتب اسلام نیز كه از یك جهان بینی توحیدی برخوردار است تعریف خاصی از سعادت داشته و مصداق خاصی از آن را به عنوان سعادت حقیقی عنوان نموده است و برای رسیدن به آن توصیه‎ها و دستوراتی را نیز ارائه نموده است؛ از دیدگاه اسلامی سعادت حقیقی و مطلوب نهایی انسان رسیدن به قرب الهی است [1]و تنها در این صورت است كه انسان نیک بخت و سعادت مند می‎گردد و از بالاترین لذت‎ها هم از نظر كمّی و هم از نظر كیفی نیز برخوردار می‎گردد بنابراین از دیدگاه اسلامی انسان از یك طرف با خداوند در ارتباط است و از این رو در رسیدن به سعادت باید رضایت خداوند و در نتیجه قرب الهی را مورد توجه خود قرار دهد و از طرف دیگر نیز باید رابطه او با معاد مورد توجه قرار گیرد، تا مصداق حقیقی سعادت وی تأمین گردد و لذا آیات قرآن كریم در اكثر موارد مصداق فلاح و رستگاری را سعادت اخروی معرّفی می‎كنند[2] هر چند كه اسلام ترك كلّی دنیا را توصیه نمی‎كند، امّا با توجه به اهمیت غیرقابل قیاس آخرت نسبت به دنیا سعادت حقیقی را همان سعادت اخروی می‎داند كه در نتیجه قرب الهی پدید می‎آید و البته در متون اسلامی برای رسیدن به این سعادت اخروی و قرب الهی شرایط و ویژگی هایی نیز مورد توجه قرار گرفته‎اند كه از جمله آنها داشتن ایمان الهی است بنابراین از نظر اسلام برخورداری از معرفت عقلانی محض برای وصول به سعادت واقعی كفایت نمی‎كند و علاوه بر آن باید از فضایل الهی از جمله ایمان به خداوند، معاد و نبوت نیز برخوردار گردند؛ همچنین باید از یک سری فضایل اخلاقی شایسته‎ای نیز بهره‎مند شد و لذا در قرآن كریم توصیه‎هایی نسبت به تفكر و تعقل ورزیدن، ایمان آوردن و بهره‎مند شدن از فضایل اخلاقی نیز به عمل آمده است كه می‎توان به عنوان نمونه برخورداری از تقوای الهی و همچنین یاد و ذكر الهی را مثال زد كه در جهت فلاح و رستگاری و سعادت انسانی مورد توصیه قرار گرفته‎اند[3]

پس سعادت حقیقی انسان در رسیدن به قرب الهی و همان سعادت اخروی است که تنها از طریق یک سری فعالیت‌های عقلی، اخلاقی، و دینی بدست می آید. البته از نظر اسلام انسان موجودی است مختار و اختیار انسان از محكمات معارف اسلام است و در سراسر متون دینی اسلام بر اختیار انسانی تأكید شده است، دست یافتن به این سعادت نیز امری كاملاً اختیاری است؛ و لذا از دیدگاه اسلامی كوشش و تلاش هر شخص در دست یابی او به سعادت حقیقی‌اش تأثیر گذار است، و نتیجه كارهای انسان به خود او برمی‌گردد و هرگونه جبر انسان مردود می‌باشد.[4]