جایگاه زن در تشریع

به نظر می رسد پاره ای از احکام در مورد زنان موجب ایجاد تردید در خصوص جایگاه زن در مکتب اسلام شده، که با ملاحظه کلی ساختار احکام و نقش جنسیت در آنها، می توان این موضوع را روشن نمود.

احکام اسلامی با نگاه جنسیتی چند دسته اند:

1. احکام مشترک: مثل روزه، نماز، حج و …

2. احکام ویژه زنان: مثل مسائل عادات ماهیانه

3. احکامی که به نظر تبعیض آمیزند: مثل ارث زن، دیه زن و …

در مورد بخش سوم، شبهاتی از سوی برخی مطرح می شود که در این زمینه باید گفت:

به طور کلی علت وجود احکام ویژه و احکام دوگانه (ظاهراً تبعیضی) چند چیز می تواند باشد:

1. مرد، مسئول مخارج خانواده است و بایستی امکانات مالی بیشتری در اختیار او قرار گیرد؛ از این رو حق ارث او ـ البته فقط در مواردی ـ بیش از زن است.

2. در مواردی که برخی احکام مثل: جهاد ابتدائی، قضاوت و … از زنان برداشته شده، نه آن که از حقی محروم شده اند که این لطفی است از خدا تا زیر بار مسئولیتی سنگین که منافات با روحیه آرام و لطیف شان دارد نباشند.

حضرت امیرالمؤمنین (ع) می فرمایند: «زن، چونان گلی خوشبو و لطیف است نه بسان قهرمانی خشن و ضمخت».[1]

3. برخی احکام مانند زودتر به سن بلوغ رسیدن دختران از پسران و … از آن روست که زن زودتر در پوشش تربیت قرار گیرد و جهت پروراندن نسلی به گستره تاریخ، آماده تر باشد. به ویژه که سن ازدواج دختران زودتر از پسران است.

4. برخی محدودیت ها و ممنوعیت ها از آن روست که حریم و مرزی نهاده شود تا جلوی مفاسد و خطرات احتمالی  ـکه در جای خود بسیار مهم و لازم به پیشگیری اند ـ گرفته شود؛ مثلاً: به زنان دستور داده شده: خوب حرف بزنید، اما صدا را نازک نکنید، «تا آن که در قلبش مرض و شیطنت است به شما طمع نورزد».[2]

5. همچنان که نقص و شر، نسبی اند، ترجیح و تقدیم مرد و زن نیز نسبی است؛ از این رو هرگاه محدودیت یا مذمتی در مورد زن دیده می شود، آن نسبی است. در اسلام، موارد متعددی است که به زن امتیازاتی داده شده از جمله:

حضرت رسول اکرم (ص) فرمودند: «اگر مشغول نماز مستحبی هستی و پدرت تو را خواند، نماز را قطع نکن، ولی اگر مادرت تو را خواند نماز را قطع نما».[3]

دستور صریح و روشن قرآن این است که: «با زنان ـ به ویژه ـ با رفتاری نیکو معاشرت نمایید».[4]