تکبر مذموم

مرحوم ملا مهدی نراقی (قده) در این زمینه می‌گوید: بدان که تکبر بر سه قسم است:

قسم اول: این‌که انسان نسبت به خداوند تعالی تکبر ورزد، همچنان که نمرود و فرعون کردند و این بدترین انواع تکبر، بلکه اعظم افراد کفر است و سبب آن، نادانی محض و طغیان است. خدای تعالی در قرآن کریم به این قسم اشاره فرموده در آنجا که می‌فرماید: «به درستی کسانی که از بندگی من تکبر و گردن کشی می‌نمایند، زود باشد که داخل جهنم شوند، در حالتی که ذلیل و خوار باشند».[1] هم‌چنین در آیات 172 سوره نساء، 69 سوره مریم،و 22 سوره نحل به این قسم از تکبر اشاره فرموده است.

قسم دوم: انسان بر پیامبران خدا (علیهم السلام) تکبر (ورزد) و خود را بالاتر از آن بداند که از آنان انقیاد و اطاعت کند؛ مانند: «ابوجهل» و امثال او. این افراد کسانی بودند که به ‌فرموده قرآن کریم، می‌گفتند: «آیا خدا برما منت گذارد که ایشان؛ (پیامبران) را در میان ما، بر ما پیامبر کرد؟».[2] هم‌چنین می‌گفتند: «آیا ما ایمان بیاوریم از برای دو آدمی مانند ما (خودمان)!؟»،[3] و نیز می‌گفتند: «نیستید شما مگر بشری مانند ما!؟».[4] این قسم از تکبر، نزدیک تکبر به خدا است.

قسم سوم: انسان بر سایر بندگان خدا تکبر نماید؛ یعنی خود را از ایشان برتر ببیند و آن‌ها را در کنار خود پست و حقیر شمارد. این قسم اگر چه در شناعت و بدی، از قسم اول کمتر می‌باشد، اما این نیز از مُهلِکات عظیم (هلاک کننده‌های بزرگ) است و چه‌بسا منجر به مخالفت با خدا شود؛ زیرا که صاحب آن، گاهی ممکن است حق را از کسی بشنود، ولی به‌دلیل این‌که خود را از او بالاتر می‌داند، از قبول و پیروی آن سرباز زده زیر بار نمی‌رود.

نتیجه این‌که چون عظمت و تکبر و برتری و تجبر مختص ذات پاک خداوند علی اعلی است، پس هر بنده‌ای که تکبر نماید در صفتی از صفات خدا با او منازعه نموده در نتیجه شامل یکی از سه قسم بالا می‌شود.^[5]