توصیف مسجد قبا

منطقه قبا که اکنون جزیی از شهر مدینه است، در گذشته یکی از محله‌های پیرامون مدینه بود.[1] ساکنان قبا را، که به «عالیه» نیز شهرت داشت،[2] قبایل «خطمه»، «وائل»، «واقف»، «بنی‌امیة بن زید»، «بنی‌قریظه»، «بنی‌نضیر» و «بنی‌عمرو بن عوف» تشکیل می‌دهند.[3]

ورود پیامبر اعظم(صلی الله علیه و آله) به قبا، در جریان هجرت از مکه به مدینه و اقامت چند روزه در این محل، از مهم‌ترین رخداد‌‌های تاریخی قبا به شمار می‌رود.[4] پیامبر(صلی الله علیه و آله) پس از ورود به قبا، خانه کلثوم بن هدم، بزرگ بنی‌عمرو را محل استراحت، و خانه سعد بن خیثمه را محل ملاقات تعیین کرد.[5]

با مطالعه منابع تاریخی می‌توان مهم‌ترین عامل اقامت چند روزه پیامبر(صلی الله علیه و آله) در قبا را، ساخت مسجد، و پیوستن علی بن ابی‌طالب(علیه السلام) و وابستگان به ایشان دانست. سلمان فارسی، در مدت چند روز اقامت پیامبر(صلی الله علیه و آله) در محله قبا، به سنجش رفتار و کردار پیامبر(صلی الله علیه و آله) پرداخت و در نهایت به حقانیت دعوت ایشان ایمان آورد.[6] محله قبا شاهد وقایع مهمی چون ایجاد عقد اخوت بین مهاجران و انصار، تشریع وجوب زکات[7] و دلایل و معجزاتی چون جوشیدن آب از انگشتان پیامبر(صلی الله علیه و آله) بود.[8]

مسجد قبا در وسط روستای قبا در میان باغ‌ها و نخل‌های جنوب مدینه قرار گرفته است. بالای محراب این مسجد و در دیوار قبله، کتیبه‌ای مشتمل بر آیه 108 سوره مبارکه توبه وجود دارد. شبستان‌های مسجد قبا، هم اکنون 39 ستون دارد که چهار ستون آن، دو به دو به هم پیوسته‌اند. منبر مسجد قبا از جنس مرمر سفید است که از سوی سلطان قایتبای در سال 888 قمری اهداء شده است. بنای جدید مسجد قبا که در 26 صفر سال 1406 قمری به پایان رسید، در شکل معماری جدید خود، یکی از مهم‌ترین و زیباترین مسجدهایی است که در مدینه منوره قرار دارد. در بنای کنونی، چهار مناره برای این مسجد در نظر گرفته شده‌است که هر کدام 47 متر طول دارد. بر اساس محاسبه‌های معماران، آن مسجد گنجایش بیست هزار نمازگزار را دارد. محراب کنونی مسجد قبا که با کمال هنرمندی، گچ بری و قسمت بالای آن کاشی کاری شده، اثر هنرمندان چیره‌دست تونسی است.[9]

[1]. مقدسی، ابو عبدالله محمد بن احمد، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ص 82.

[2]. ابن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، ج 2، ص 16.

[3]. کحاله، عمر رضا، معجم قبائل العرب، ج 2، ص 834.

[4]. ابن هشام، عبدالملک بن هشام الحمیری المعافری، السیرة النبویه، تحقیق: مصطفی السقا و ابراهیم الابیاری و عبدالحفیظ شلبی، ج1، ص 492.

[5]. طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق: محمد ابو الفضل ابراهیم، ج 2، ص 382؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ج 1، ص 150.

[6]. ابن هشام، عبد الملک بن هشام، زندگانی محمد پیامبر اسلام، مترجم: رسولی، ‌هاشم، ج 1، ص 144 و 145؛ الطبقات الکبری، ج 4، ص 67.

[7]. ذهبی، تاریخ اسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تحقیق: تدمری، عمر عبدالسلام، ج 2، ص 32.

[8]. بیهقی، دلائل النبوة، ج 4، ص 123؛ ویکی حج.

[9]. حوزه نت.