کپی شد
توسل و شفاعت از نگاه اهل سنت
یکی از چالش های اساسی اندیشه و افکار فرقۀ وهابیت، تضاد و مخالفت آن با قرآن، سنت رسول الله و اعتقادات جماعت مسلمین است. یک نمونۀ آن مسئلۀ توسل است. برای توضیح بیشتر مسئلۀ توسل را از نظر قرآن، سنت و اعتقادات جماعت مسلمین مورد بررسی قرار می دهیم: در منابع اصیل اسلام (قرآن و احادیث) توسل و شفاعت به خوبی بیان و پذیرفته شده است. نه تنها در منابع روایی شیعه، بلکه در منابع روایی معتبر اهل سنت نیز روایاتی که دلالت بر جواز توسل و شفاعت است دیده می شود. بنابراین، ما این موضوع را در دو قسمت پی می گیریم:
الف. توسل و شفاعت در قرآن
از آيات قرآن به خوبى استفاده مي شود كه وسيله قرار دادن مقام انسان صالح در پيشگاه خدا و طلب چيزى از خداوند به خاطر او، به هيچ وجه ممنوع نيست و منافات با توحيد ندارد.
به عنوان نمونه خدا می فرماید: “و اگر اين مخالفان، هنگامى كه به خود ستم مىكردند (و فرمان هاى خدا را زير پا مىگذاردند)، به نزد تو مىآمدند و از خدا طلب آمرزش مىكردند و پيامبر هم براى آنها استغفار مىكرد خدا را توبه پذير و مهربان مىيافتند”.[1]
ب. توسل و شفاعت در روایات:
از روايات متعددى كه از طرق شيعه و اهل تسنن در دست داريم، نيز به خوبى استفاده مىشود كه توسل و شفاعت هيچ گونه اشكالى ندارد، بلكه كار خوبى محسوب مىشود.[2]
اين روايات بسيار فراوان است و در كتب زيادى نقل شده و ما به عنوان نمونه به چند قسمت از آنها كه در كتب معروف اهل تسنن وجود دارد، اشاره مىكنيم
1. در صحیح بخاری به صراحت بیان شده است: وقتی در مدینه قحطی آمده بود عمربن خطاب با توسل به مقام عباس ابن عبد المطلب عموی پیامبر (ص) چنین دعا و طلب باران کردند: “خدایا ما به مقام پیامبر تو متوسل شدیم و به ما باران دادی، حالا به مقام عموی او متوسل می شویم و طلب باران می کنیم”.[3]
2. در مسند احمد بن حنبل، آمده است: مردی حاجتی داشت عثمان (خلیفۀ سوم) به او گفت: وضو بگیر و دو رکعت نماز بخوان و به پیامبر (ص) متوسل شو و این دعا را بخوان “اللهم انی اسئلک و اتوجه الیک نبینا محمد (ص) نبی الرحمة، یا محمد انی اتوجه بک الی ربی لتقضی حاجتی”، تا به حاجتت برسی.[4]
3. امام مالک (مفتی مدینه) به منصور دوانقی دستور توسل به پیامبر (ص) را می دهد و چنين می گوید: پيامبر وسيله تو و وسيله پدرت، آدم است. كه اشاره به دستور خداوند به آدم جهت توسل به انوار مقدسه پنج تن مي باشد.
4. شعر معروفی که امام شافعی در جواز توسل به آل پیامبر (ص) سروده و گفته: آل النبی ذریعتی و هم الیه وسیلتی ؛ یعنی آل پیغمبر شفیع من هستند و اینها وسیله من و واسطه من در نزد خدا هستند”.[5]
5. ابن علی خلال که از بزرگان حنابله است، می گوید: هر مشکلی که برای من پیش می آمد، نزد قبر موسی ابن جعفر (ع) می رفتم و به او متوسل می شدم و از او طلب شفاعت می کردم، چیزی نمی گذشت که مشکلم حل می شد”.[6]
6. بيهقى که از بزرگان اهل سنت است، نقل مىكند: در زمان خلافت خليفۀ دوم، سالى قحطى شد بلال به همراهى عدهاى از صحابه بر سر قبر پيامبر آمد و چنين گفت: “اى رسول خدا! از خدايت براى امتت باران بخواه … كه ممكن است هلاك شوند”.[7]
7. یکی از بزرگان اهل سنت شخصی است به نام ابن خزیمه، ذهبی در باره وی گفته است: ابن خزیمه شیخ الاسلام و امام و حافظ بود و در فقه و حدیث تبحر زیادی داشت.[8]
ابوبکر محمد ابن الموئل (از اهل سنت) می گوید: با امام اهل حدیث ابن بکر ابن خزیمه و ابی علی ثقفی و عده ای از مشایخ اهل سنت به طرف طوس می رفتیم وقتی به نزدیک قبر علی ابن موسی الرضا (ع) رسیدیم از توسلی که ابن خزیمه برای آن حضرت انجام داد و گریه و زاری زیادی که کرد همه ما متحیر شدیم.[9]
حال سؤال این جا است آیا ابن تیمیه و وهابیت ابن خزیمه را به خاطر این توسلات و طلب شفاعت، مشرک می دانند، در حالی که بزرگان رجال اهل سنت در نمونه ایی که بیان شد وی را بسیار ستوده اند و مورد قبول اهل سنت است.
8. دركتاب “وفاء الوفاء” تأليف دانشمند معروف و مورد اعتماد بزرگان اهل سنت، ” علی ابن احمدسمهودى” (م.911) آمده است: مدد گرفتن و شفاعت خواستن در پيشگاه خداوند از پيامبر (ص ) و از مقام و شخصيت او، هم پيش از خلقت او مجاز است و هم بعد از تولد و هم بعد از رحلتش، هم در عالم برزخ، و هم در روز رستاخيز، سپس روايت معروف توسل آدم را به پيامبر اسلام (ص ) از عمربن خطاب نقل كرده كه: آدم روى اطلاعى كه از آفرينش پيامبر اسلام در آينده داشت به پيشگاه خداوند چنين عرض كرد: “خداوندا به حق محمد (ص) از تو تقاضا مىكنم كه مرا ببخشى”.[10]
سپس حديث ديگرى از جماعتى از راويان حديث از جمله “نسائى” (م303) و “ترمذى” (م279) که از دانشمندان معروف اهل تسنن و از صاحبین جوامع روایی هستند، به عنوان شاهد براى جواز توسل به پيامبر در حال حيات نقل مىكند كه خلاصهاش اين است: “مرد نابينايى تقاضاى دعا از پيامبر براى شفاى بيماريش كرد، پيغمبر به او دستور داد كه چنين دعا كند:” خداوندا من از تو به خاطر پيامبرت پيامبر رحمت تقاضا مىكنم و به تو روى مىآورم اى محمد! به وسيله تو به سوى پروردگارم براى انجام حاجتم متوجه مىشوم خداوندا او را شفيع من ساز”.[11]
سپس در مورد جواز توسل به پيامبر (ص) بعد از وفات چنين نقل مىكند كه مرد حاجتمندى در زمان عثمان كنار قبر پيامبر (ص) آمد و نماز خواند و چنين دعا كرد: “خداوندا من از تو تقاضا مىكنم و به وسيله پيامبر ما محمد (ص) پيغمبر رحمت به سوى تو متوجه مىشوم، اى محمد من بوسيله تو متوجه پروردگار تو مىشوم تا مشكلم حل شود”. بعدا اضافه مىكند چيزى نگذشت كه مشكل او حل شد.[12]
9-” آلوسى” صاحب تفسیر معروف روح المعانی ، از علمای اهل سنت در قرن سیزدهم ، پس از تجزيه و تحليل طولانى و دقت های فراوان در اعتبار احاديث توسل و شفاعت چنين گفته است: بعد از تمام اين گفتگوها من مانعى در توسل به پيشگاه خداوند به مقام پيامبر(ص) نمىبينم چه در حال حيات پيامبر و چه پس از رحلت او، و سپس اضافه مىكند: “توسل جستن به مقام غير پيامبر در پيشگاه خدا نيز مانعى ندارد به شرط اينكه او حقيقتا در پيشگاه خدا مقامى داشته باشد.” [13]
نمونه های زیاد دیگری در کتب معتبر حدیثی موجود است که به وضوح نشان دهنده این اعتقاد و عمل به توسل و شفاعت در نزد ائمه اهل سنت و بزرگان آنان است.
[1] در آيه 64 سوره نساء مىخوانيم: وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِيماً:
[2] در این باره می توانید به سؤال 2143 (سایت: 2261) اعتقاد اهل سنت به توسل قبل از ابن تيميه مراجعه کنید.
[3] محمد ابن اسماعیل بخاری ، صحیح بخاری باب مناقب عباس ابن عبد المطلب حدیث 3710، چاپ سوم ،بیروت ؛ دارالکتب العلمیه
[4] احمد ابن حنبل شیبانی ؛ مسند احمد ج 4 ص 138،چاپ دوم ،دار احیاء تراث العربیه1415
[5] ابن حجر ،الصواعق المحرقه ،ص274 ،چاپ اول، بیروت موسسه الرساله، 1417
[6] خطیب بغدادی، تاریخ خطیب ج13ص29 ،چاپ دوم،بیروت، دارالکتب العلمیه،1425
[7] التوصل الی حقیقه التوسل … ص 253.
[8] محمد ابن احمد ابن عثمان الذهبی ،سیره اعلام النبلاء ج 11 ص 358، چاپ اول ،دارالفکر بیروت ،1407
[9] احمد ابن علی الخطیب بغدادی، تاریخ خطیب بغدادی ج 4 ص423،چاپ دوم،بیروت، دارالکتب العلمیه،1425
[10] سمهودی، علی ابن احمد ، وفاء الوفاء جلد3ص 1371- چاپ چهارم، بیروت، دارالکتب العلمیه؛ كتاب” التوصل الى حقيقة التوسل” ص 215 حديث را از” دلائل النبوة” بيهقى نيز نقل نموده است متن حدیث این است” يا رب اسئلك بحق محمد لما غفرت لى”
[11] وفاء الوفاء،ج3، ص 1372. متن حدیث: ” اللهم انى اسئلك و اتوجه اليك بنبيك محمد نبى الرحمة يا محمد انى توجهت بك الى ربى فى حاجتى لتقضى لى اللهم شفعه فى” .
[12] وفاء الوفاءج3 ، ص 1373. متن روایت : اللهم انى اسئلك و اتوجه اليك بنبينا محمد ص نبى الرحمة، يا محمد انى اتوجه بك الى ربك ان تقضى حاجتى”.
[13] آلوسی، روح المعانى جلد 6 ص 114- 115.دارالکتب العلمیه ،بیروت 1415ه ق.