تلاش برای دنیا یا آخرت

برای روشن شدن موضوع باید به چند نکته توجه شود:

الف. خالقیت پروردگار متعال اقتضا می کرد که او خلق کند و دست به آفرینش بزند.

ب. نظام آفرینش نظامی حکیمانه و هدفمند است.

ج. علت غایی و هدف نهایی خلقت کائنات و پیدایش موجودات، انسان است؛ چرا که همه چیز برای او آفریده شده و او احسن المخلوقین است. چنان چه خدایش، احسن الخالقین می باشد.

هـ. هدف از خلقت انسان، هرچه که باشد نتیجه اش به خود او بر می گردد، نه به خداوند که او غنی مطلق است.

د. غایة الغایات و هدف اصلی آفرینش انسان، رسیدن به کمال و سعادت واقعی و دست یازیدن به مقام شامخ انسانی و راه یابی به عالم ملکوت است که این همه در پرتو شناخت و معرفت و عبودیت و بندگی آگاهانه به پیشگاه حضرت احدیت میسور و ممکن خواهد بود.

انسان از منظر قرآن كريم مرغ باغ ملكوت است و اين خاكدان آشيانه‏اى موقّت و پلى براى عبور وى از طبيعت به فرا طبيعت است. انسان در نهاد خويش طالب جاودانگى است و فطرتاً از زوال و محدوديت گريزان است. خداى سبحان اصرار دارد به انسان بفهماند كه ‏اى انسان تو يك موجود ابدى هستى و ابديّت در دنيا نمى‏گنجد و ابديت و جاودانگى به تحصيل ما عنداللَّه است و تبعيت از دستورات الاهى.

نتيجه اين كه دنيا چون دار گذر و خاكدان محدودى است (چون جسمانى است و از جمله خواص امور جسمانى محدوديت است) نمى‏توان جاودانگى را در آن جستجو نمود و روح چون موجودى ملكوتى و فرا زمانى است هم طالب ابديّت است و هم مى‏تواند ابدیت را در عالم آخرت تجربه کند[1] لذا ما باید به گونه ای تلاش کنیم که بتوانیم زندگی ابدی را آباد کنیم در نتیجه تلاش ما باید برای فردای حساب باشد.

با مقدماتی که ذکر شد و با مراجعه به منبع وحی می توان فهمید که ما برای چه چیزی باید تلاش کنیم چنان که قرآن هم می فرماید: “من جنّ و انس را نيافريدم جز براى اين كه عبادتم كنند (و از اين راه تكامل يابند و به من نزديك شوند)”.[2]

اما مهم اين است كه بدانيم حقيقت”عبادت” چيست؟

آيا تنها انجام مراسمى مانند ركوع و سجود و قيام و قعود و نماز و روزه منظور است؟ يا عبادت حقيقتى است ماوراء اين ها؟ هر چند عبادات رسمى نيز همگى واجد اهميت هستند.

براى يافتن پاسخ اين سؤال بايد روى واژه”عبد” و “عبوديت” تكيه كرد و به تحليل آنها پرداخت. “عبد” از نظر لغت عرب به انسانى مى‏گويند كه سر تا پا تعلّق به مولا و صاحب خود دارد، اراده‏اش تابع اراده او، و خواستش تابع خواست او است. در برابر او مالك چيزى نيست، و در اطاعت او هرگز سستى به خود راه نمى‏دهد. و به تعبير ديگر “عبوديت”- آن گونه كه در متون لغت آمده- اظهار آخرين درجۀ خضوع در برابر معبود است، و تنها كسى مى‏تواند معبود باشد كه نهايت انعام و اكرام را كرده است و او كسى جز خدا نيست.

در بیان معنای عبوديت باید گفت: عبوديت نهايت اوج تكامل يك انسان و قرب او به خدا است.

عبوديت نهايت تسليم در برابر ذات پاك او است.

عبوديت اطاعت بى قيد و شرط و فرمانبردارى در تمام زمينه‏ها است.

و بالأخره عبوديت كامل آن است كه انسان جز به معبود واقعى؛ يعنى كمال مطلق نينديشد، جز در راه او گام بر ندارد، و هر چه غير او است فراموش كند، حتى خويشتن را![3]

در آیه شریفه “وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ” لام ليعبدون لام غرض است؛ يعنى حكمت خلقت جن و انس و غرض از خلقت آنها اين است كه خدا را به اختيار و نه به اجبار عبادت نمایند تا قابليت پيدا كنند براى سعادت و نيل به بهشت و حيات ابدى همان طور که امير المؤمنين (ع) فرمود: شما برای آخرت خلق شده اید نه برای دنیا و برای بقاء خلق شده اید نه برای فنا و نیستی؛[4] زیرا اگر فقط براى دنيا خلق شده باشیم و حسابی در کار نباشد خلقت لغو مى‏شود و به همین دلیل در قرآن از قیامت به یوم الحساب تعبیر شده است؛[5] زیرا در آن روز به حساب افراد رسیدگی می شود.

از نظر اسلام دنیا و آخرت از هم جدا نیستند، بلکه دنیا مزرعۀ آخرت است.[6] خداوند تمام وسايل و امکانات از قبیل عقل و قدرت و اختيار را در دسترس ما قرار داد و انبياء را فرستاد و كتاب‏های آسمانی را نازل فرمود و راه سعادت و شقاوت را نشان داد و احكام جعل فرمود پس اگر بعضى اجابت نكردند تقصير با آنها است نقض غرض نشده؛ مثل اين كه شخصى جماعتى را دعوت كند براى مهمانی و تمام وسائل پذيرايى را فراهم كند حال اگر جمعى اعتنا نكردند و نيامدند خود را بى‏بهره كردند.[7]

بنابر این ما برای رسیدن به هدف والای خود که همان کسب معرفت و عبادت خدا و بقاء (باقی ماندن) است باید از این جهان و نعمت هایی که در آن قرار دارد استفاده لازم را ببریم تا به نتیجۀ مطلوب برسیم.

[2]. ذاریات، 56، “وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ”.

[3]. تفسير نمونه، ج ‏22، از ص 386.

[4]. غررالحكم ص 140-_ 2478-  إنكم إنما خلقتم للآخرة لا للدنيا و للبقاء لا للفناء.

[5]. ص، 16، “وَ قالُوا رَبَّنا عَجِّلْ لَنا قِطَّنا قَبْلَ يَوْمِ الْحِسابِ”.

[6]. عوالي‏اللآلي، ج 1، ص 267، الدنيا مزرعة الآخرة.

[7]. طیب، سیدعبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 12، ص 289 .