تقیه مهم ترین اقدام مؤمن آل فرعون

شاید بتوان تقیه را مهم ترین اقدام مؤمن آل فرعون برای مبارزه در راه خدا را ذکر کرد. «تقیه» یا «کتمان عقیده باطنی» بر خلاف آنچه بعضی می پندارند به معنی ضعف و ترس و محافظه کاری نیست، بلکه غالبا به عنوان یک وسیله مؤثر برای مبارزه با زورمندان و جباران و ظالمان مورد استفاده قرار می گیرد، کشف اسرار دشمن جز از طریق افرادی که از روش تقیه استفاده می کنند، ممکن نیست. ضربات غافلگیرانه بر پیکره دشمن جز از طریق تقیه و کتمان نقشه ها و طرح های مبارزه صورت نمی گیرد. مؤمن آل فرعون نیز تقیه اش برای خدمت به آئین موسی (علیه السلام) و دفاع از حیات او در لحظات سخت و بحرانی بود.[1]

در قرآن کریم آمده است: «و مرد مؤمنى از آل فرعون كه ایمان خود را پنهان مى‏داشت …».[2] در این آیه تصریح شده که او ایمان خود را پنهان می کرد. این نشان می دهد که او در کارهای روزمره با فرعون هماهنگی می کرد تا متوجه ایمان قلبی او نباشند. بنا بر این کار او مصداق واضحی از تقیه بوده است.

به هر حال هفت آیه[3] در مورد مؤمن آل فرعون آمده که روش تقیه کردن را به انسان می آموزد و بیان می کند که او چگونه روشمندانه عمل کرد و موجب شد که جلوی قتل موسی (علیه السلام) گرفته شود.

او ابتدا به سراغ دفع ضرر محتمل می رود. اگر ضرر محتمل مهم باشد، همه عقلاء دفع آن را لازم می دانند. مثلا اگر کسی بداند در فلان مسیر گروهی تکفیری او را گرفته به قتل می رسانند. همه می دانند که نباید از این مسیر عبور کرد. مؤمن آل فرعون هم به همین قاعده عقلیه متوسل شد و در مورد حضرت موسی (علیه السلام) گفت: اگر او دروغ بگوید، دروغش برای خودش است، ولی اگر راست بگوید، عذاب سنگینی دامان شما را می گیرد. بنا بر این در دفع ضرر محتمل احتیاط کنید.

مؤمن آل فرعون در مقام تقیه، نمی گوید که موسی راست می گوید، بلکه دو احتمال می دهد که عقلانی است و برای عقلاء قابل قبول می باشد. پس او با این عبارت می فهماند که در کلمات موسی (علیه السلام) شک دارد و این عمل، مصداق تقیه است.

سپس در آیه بعد از راه دیگری وارد شده می گوید: «شما الآن غرق نعمت هستید، نکند کاری کنید که این نعمت ها از شما گرفته شود …».[4]

او در این آیه به حفظ منافع و نعمت ها اشاره می کند (نه دفع ضرر محتمل) و حتی خودش را هم جزء آنها قرار داده با گفتن جمله «فَمَنْ ینْصُرُنا»؛ «چه کسی ما را یاری می کند؟» و «إِنْ جاءَنا»؛ «اگر عذاب خدا به سراغ ما بیاید؟» این مطلب را اعلام می کند.

در بخش دوم آیه نشان می دهد که این کلمات در فرعون اثری نکرده است؛ زیرا او در پاسخ گفت: موسی باید به قتل برسد و کسی نباید خلاف حرف من عمل کند.

با این حال مؤمن آل فرعون در پنج آیه دیگر،[5] پنج مرحله دیگر را طی کرد تا موفق شد.

از مجموع این آیات استفاده می شود که کلام او مؤثر واقع شده؛ زیرا در چند آیه دیگر آمده است: «فرعون گفت: اى هامان! براى من بناى مرتفعى بساز، شايد به وسايلى دست يابم»؛ «وسايل (صعود به) آسمان ها تا از خداى موسى آگاه شوم، هر چند گمان مى‏كنم او دروغگو باشد! …».[6]

این آیات نشان می دهد که تقیه مؤثر واقع شد و فرعون از کشتن حضرت موسی (علیه السلام) صرف نظر کرد و در نتیجه می گوید: که باید به سراغ خدای موسی بروم تا ببینیم حرف حسابش چیست؟[7]

[1]. مکارم شيرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 20، ص 88.

[2]. غافر، 28.

[3]. همان، 28 – 34.

[4]. همان، 29.

[5]. همان، 30 – 34.

[6]. همان، 36 و 37.

[7]. برگرفته از سایت مدرسه فقاهت.