تقیه مداراتی (تحبیبی)

مدارا در لغت به معنای کتمان دشمنی،[1]‏ نرم خویی، حسن معاشرت با مردم و تحمل آنها به منظور دوستی، می‌آید.[2] تحمل و ملاطفت در برابر چیزی که در دل مورد پسند نیست، معنای اصلی این واژه را تشکیل داده و به همین معنا امروز در ادبیات مدرن هم استفاده می شود. کلمه مدارا دلالت می کند بر تحمیل چیزی که باطل، رنج آور و یا حتی در تضاد با امر خیر است. فرد در برابر چیزی وقتی مدارا نشان می دهد که مفاد و محتوای آن چیز منفی باشد، مثلا مدارا در برابر فلان شخص؛ علی‌رغم این‌که آرایش یا حتی حضورش موجب بیزاری است، با این حال مشمول مدارا می شود.

تقیه مداراتی عبارت است از جلب دوستیِ مخالفان از سایر مذاهب و ادیان، از طریق مدارا، نرمش، خوش‌برخوردی و همزیستی مسالمت‌آمیز با سایر مذاهب و ادیان، بی آن‌که ضرری از سوی مخالف، شخص تقیه کننده را تهدید کند.

هدف از این قسم تقیه، حسن معاشرت و مدارا و جلب مودّت و در نتیجه، تحقق وحدت از یک طرف میان مسلمانان با شرکت یکپارچه در شعائر الهی و نماز جماعت و سایر مظاهر وحدت و در حقیقت، حصول وحدت کلمه میان همه مسلمان‌ها و عدم پراکندگی آنان، مخصوصاً در برابر کفار و دشمنان، می‌باشد. از سوی دیگر، پیروان مذهب حقّ، مورد تعییر و مذمت و خواری قرار نگیرند و با شرکت در جماعات، هرگونه اتهام را از خود رفع نمایند و با الزام به شرکت در جماعات و مانند آن، خود را از صف مسلمانان جدا نکرده و دچار مخاطره نگردند. این قسم از تقیه مورد تأکید امامان (علیهم السلام) قرار گرفته و با تحریص و ترغیب، پیروان خویش را به رعایت آن وادار نموده‌اند.[3]

دراین نوع از تقیه، به دلیل آن‌که گاهی انسان برای جلب محبّت طرف مقابل، عقيده خود را مکتوم می دارد تا بتواند نظر او را برای همکاری در اهداف مشترک جلب کند بدون اینکه از طرف مقابل احساس خطر، ترس یا ضرری کند؛ لذا به آن تقیه تحبیبی نیز گفته می شود.[4]

روایات متعددی در این زمینه وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می شود:

1. هشام بن حکم می گوید: از امام صادق (علیه السلام)شنیدم که می‌فرمود: «از عملی که ما را به وسیله آن خوار سازید، بپرهیزید. همانا فرزند بد، با عمل سوء خود، باعث سرزنش و تحقیر شدن پدر می شود. (شما شیعیان) برای کسی که به او روی آورده اید، زینت باشید و باعث زشتی و آبروریزی ما نشوید. در نماز جماعت آنها (مخالفان) شرکت کنید، از مرضای آنها عیادت نمایید و در تشییع جنازه‌های آنها حاضر شوید. نباید آنها در انجام عمل خیر بر شما سبقت بگیرند؛ زیرا شما در انجام عمل خیر از آنها سزاوارتر هستید. به خدا قسم خداوند به چیزی که محبوب‌تر از خباء باشد، عبادت و پرستش نشده است. هشام می گوید: عرض کردم خباء چیست؟ امام فرمود: همان تقیه است».[5]
2. علی بن جعفر (علیهما السلام) از برادرش موسی بن جعفر (علیهما السّلام) نقل کرده که حضرت فرمود: «امام حسن و امام حسین (علیهما السّلام) در نماز اقتدا به مروان کردند و ما هم با آنان نماز می خوانیم. (منظور امام موسی کاظم (علیه السلام)، از «آنان» در اینجا، حاکمان ستمکار زمان خودشان است)».[6]
3. اسحاق بن عمار می گوید: «به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: من داخل مسجد می شوم، در حالی که امام جماعت و مردم هم در رکوع هستند و من نمی‌توانم اذان و اقامه و سپس تکبیر بگویم. امام فرمود: چنین زمانی در نماز آنان شرکت کرده و در همان رکعت اقتدا کن که این رکعت از بهترین رکعات تو خواهد بود».[7]

[1]. جوهرى، اسماعيل بن حماد، الصحاح‏، محقق / مصحح: عطار، احمد عبد الغفور، ج 6، ص 2335.

[2]. ابن منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب، ج 14، ص 255.

[3]. با بهره گیری از سایت ویکی معروف.

[4]. خمينى، سيد روح اللّٰه، الرسائل العشرة‌، محقق/ مصحح: گروه پژوهش مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، ص 7؛ تبريزى، جواد بن على، تنقيح مباني العروة- كتاب الطهارة‌، ج 4، ص 441.  ‌

[5]. کلینى، محمد بن یعقوب، کافی، محقق / ‏مصحح: غفارى، على اكبر و آخوندى، محمد، ج 2، 219.

[6]. سيفى‌ مازندرانى، علي اكبر‌، مباني الفقه الفعال في القواعد الفقهية الأساسية، ج 2، ص 270.

[7]. طوسى، محمد بن الحسن، تهذيب الأحكام، محقق / ‏مصحح: خرسان، حسن الموسوى، ج 3، ص 38.