تقیه خوفی

در تعریف تقیه خوفی آمده است: تقیه از روی خوف و ترس این است که انسان در اثر انجام یک عملِ صحیح و مطابق با مذهب و دین خویش، خوف و ترسی را بر جان، ناموس و مال خود و یا دیگران مشاهده نماید؛ لذا از انجام آن عمل صحیح، خودداری و تقیه کرده و عملی را که مطابق با مذهب مخالفان و یا کفار است، انجام دهد.

با نگاهی به برخی از آیات شریف قرآن[1] و روایات معصومان[2] (علیهم السلام) در می‌یابیم که در این دو منبع، به این نوع از تقیه اشاره شده است.

در این قسم از تقیه، قبل از بیان برخی از روایات تقیه خوفی باید به سه نکته توجّه شود:

1. این تقیه مشروعیت هرچه را که عرف آن را به عنوان ضرورت تشخیص دهد، ثابت می کند.

امام باقر علیه السّلام) به زراره فرمود: «در هر ضرورتی تقیه هست و کسی که گرفتار به آن ضرورت می شود، از هرکس دیگری به تقیه آگاهتر است».[3]

2. تقیه خوفی، نه تنها برای حفظ جان، آبرو و مال خودِ انسان مشروعیت دارد، بلکه برای حفظ دیگران نیز جایز می‌شود؛ از این رو است که می‌توان گفت: قسمت عمده تقیه امامان (علیهم السّلام) در بیان احکام خداوند، برای محافظت از مذهب، جان، مال و ناموس شیعیان بوده است.
3. از مجموع آیات و روایات استفاده می شود که در مشروعیت این قسم از تقیه، فرقی میان تقیه از مخالفان و دیگران، وجود ندارد.

اما برخی از روایات تقیه خوفی عبارت است از:

1. امام صادق (علیه السلام) از پدرش نقل می نماید رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) مکرّراً می فرمود: «کسی که تقیّه نکند، دارای ایمان نیست، سپس می فرمود: خدای تعالی فرموده است: (… مگر اينكه از آنان به نوعى تقيّه كنيد …)[4]».[5]

در این کلام نورانی، نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) در ذیل کلامش لزوم تقیّه را مطرح نموده و جهت بیان آن، متمسّک به آیه 28 سوره آل عمران شده است. در این آیه خداوند فرموده: فقط در مورد ترس از محذور و به دلیل دفع ضرر، تقیّه خوفیه نمایید و در ظاهر باکفّار دوستی و همبستگی کنید.

2. امام محمد باقر (علیه السلام) فرمود: «تقیه در همه چیزهایی است که فرزند آدم به آن اضطرار پیدا می‌کند و همانا خداوند آن را جائز و حلال قرار داده است».[6]
3. در روایت دیگری از امام باقر (علیه السلام) آمده است که فرمود: «هر چیزی که مؤمن ترس ضرر در آن برای خودش داشته باشد، پس بر او لازم است که در آن چیز تقیه کند».[7]
4. امام صادق (علیه السلام) در روایتی فرمود: «هیچ چیزی از محرمات الهی نیست، مگر آن‌که خداوند آن را برای انسان مضطر حلال فرموده است».[8]
5. امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «عمل به تقیّه، برای حفظ برادران ایمانی است و اگر عمل مذکور، بیمناکی را از هراس رهانده و حفظ نماید، شریف ترین علائم کرم و بزرگواری است …».[9]
6. از حضرت صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود: «بر شما باد به تقیه کردن (ای دوستان ما! همیشه ملازم با تقیّه باشید)، همانا کسی که در حال ایمنی و نزد افراد بی آزار، تقیّه را شعار و لباس خود ننماید تا عادت او شده و در مورد خوف و نزد ستمکار فراموش نکند، از ما نیست».[10]

در این روایت، امام صادق (علیه السلام) شیعیان خود را دستور به تمرین وظیفه تقیّه می فرماید تا در مورد خوف و پیش آمد ناگهانی، به طور طبیعی مهیّای انجام وظیفه باشند.

[1]. آل عمران 28؛ نحل 106.

[2]. كلینى، محمد بن یعقوب، کافی، محقق / ‏مصحح: غفارى، على اكبر و آخوندى، محمد، ج 2، 220 ‏؛ اشعرى قمى، احمد بن محمد، النوادر، محقق / مصحح: مدرسه امام مهدى (عليه السلام‏)، ص 73.

[3]. کافی، ج 2، ص 219؛ النوادر، ص 73.

[4]. آل عمران، 28.

[5]. عياشى محمد بن مسعود، كتاب التفسير، تحقيق: سيد هاشم رسولى محلاتی، ج 1، ص 166.

[6]. کافی، ج 2، ص 220.

[7]. ابن حيون، نعمان بن محمد، محقق / مصحح: حسينى جلالى، محمد حسين‏، ج 3، ص 300.

[8]. اشعرى قمى، احمد بن محمد، النوادر، محقق / مصحح: مدرسه امام مهدى (عليه السلام)، ص 75.‏

[9]. العسکری،حسن بن على (عليهما السلام)، التفسير المنسوب إلى الإمام الحسن العسكري (عليه السلام‏)، محقق / مصحح: مدرسه امام مهدى عليه السلام‏)، ص 322.‏

[10]. طوسى، محمد بن الحسن‏، امالي، محقق / مصحح: مؤسسة البعثة، ص 293 ؛ با استفاده از سایت ویکی معروف.