تقدیر روزی و کار و تلاش

مقدر بودن روزی و باز بودن در لطف خداوند، نه تنها منافاتی با تلاش انسان ها برای کسب ثروت نداشته بلکه در منابع دینی هم توصیه شده که به دعا بسنده ننموده و تلاش و فعالیت در راه کسب ثروت مشروع را از یاد نبریم.[1]

یکی از شیعیان در مدینه دچار فقر شدیدی گردید و وضعیتش رو به وخامت گذاشت، امام صادق(ع) با مشاهدۀ این وضعیت به او فرمود: برو و جایگاهی در بازار برای خودت انتخاب کن و بساطت را در آن پهن کرده و ظرف آبی کنارت بگذار و همواره در محل کسبت حضور داشته باش!.  وضعیت مالی آن شخص بعد از عمل به دستورات امام(ع) کم کم رو به بهبود نهاد.[2] می دانیم که دستوراتی که امام(ع) به آن شخص فرموده بود، مختص به خود او بود و نباید تصور شود که تمام افراد باید دقیقا چنین کاری را انجام دهند، اما نکته ای که از دستورات امام برداشت می گردد، این است که با وجود این که از خداوند طلب روزی می نماییم، باید در همان حال جدیت و تلاش نیز نموده و از سستی و تنبلی بپرهیزیم.

اساساً تنبلی در آموزه های دینی ما پذیرفته نیست. امام باقر (ع) در این باره می فرماید: «از مردى نفرت دارم كه در كار دنياى خود تنبل باشد. آن كس كه در كار دنياى خويش تنبل باشد، در كار آخرتش تنبل‏تر خواهد بود».[3]

منابع روایی ما فراوان از احادیثی است که امامان و پیشوایان دین، در زندگی خود برای به دست آوردن رزق و روزی، کار و تلاش می کردند:

امير المؤمنين علی (ع) در شدّت گرما به دنبال حاجتى بيرون مى‏رفت كه ديگران مى‏توانستند انجام دهند، امّا مقصودش از اين كه خود اقدام كند و به ديگرى وانگذارد اين بود كه خداوند شاهدش باشد كه براى روزى حلال خود را به زحمت انداخته و كار مى‏كند.[4]

اگر انسان، مؤمن و معتقد به نصرت و حمایت الاهی باشد و در کارهایش بر او توکّل کند، بر اساس وعدۀ الاهی، عنایت خداوند شامل او می شود.[5] اما این بدان معنا نیست که انسان تلاش و کوشش نکند و دست از تمام کارها بردارد؛ زیرا با توجه به سنت الاهی که بر اساس اسباب و مسببات بنا شده، هر کس بهره و سود کارش را می برد و همان طور که در آخرت عمل هیچ کس تباه نمی شود، در دنیا نیز عمل کسی ضایع نمی شود. به طور طبیعی سنت الاهی بر این قرار گرفته که زحمت کسی را تباه نکند.

خداوند متعال، تمام امور این جهان را براساس نظم و حکمت خاصی تدبیر کرده و برای هر پدیده و واقعه­ای، علت­ها و اسبابی قرارداده است که رسیدن به هر هدف، جز از طریق علل و اسباب آن ممکن نیست. امام صادق (ع) مى‏فرمايند: “خداوند كارى را بدون استفاده از اسباب انجام نمی دهد.”[6]از اسباب مهم جلب رزق و روزی، کوشش در جهت تحصیل روزی است. امام صادق (ع) در این باره می فرمایند: “کسی که دنبال روزی کم باشد، این کار سبب جلب روزی زیاد برای او می شود، اگر کسی دنبال روزی کم نرود روزی بسیار را نیز از دست خواهد داد”.[7]