تقدم امامت امام حسن (علیه السلام) بر امامت امام حسین (علیه السلام)

امامت، عهد و پیمان خدایی است که با جعل و انتخاب او ثابت می شود و همان گونه که پیامبر از طرف خدا است، تعیین امام هم باید از طرف خدا باشد، و در روایات متعدد، پیامبر اسلام (ص) تعداد و نام جانشینان خود را بیان کرده است.

به عنوان نمونه در برخی روایات آمده است که پیامبر اکرم (ص) فرمودند: “رهبران پس از من دوازده نفرند و همه آنها از قریش اند”. [1]و نام تک تک آن دوازده نفر را به ترتیب مقام امامت بیان کرده اند.[2]

پس، امامت امام حسن (ع) و دیگر امامان (ع) از طرف خدای متعال بوده که توسط پیامبر اکرم (ص) به انسان ها ابلاغ شده است، و هر امامی هم امام بعدی خود را به مردم اعلام می کردند و امام علی (ع)، هم امام حسن (ع) را به عنوان وصیّ و امام پس ازخود به مردم معرفی کردند.[3]

اما در این جا پرسشی مطرح می شود که چرا دوّمین امام، امام حسن (ع) بوده و امام حسین (ع) سومین امام است، شاید به جهت این باشد که امام حسن (ع) از نظر سنّی بزرگتر از امام حسین (ع) بودند و گرنه همه امامان (ع) دارای حقیقت واحدی و از نور واحدی هستند. این اتحاد نوری اهل بیت (ع) به صراحت در روایات بسیاری وارد شده است، البته گاهی پنج تن آل عبا، و زمانی دیگر، همه معصومان، مورد تصریح روایات اند؛ به عنوان نمونه خدای متعال به پیامبر اکرم (ص) فرمود:«ای محمد! من، علی، فاطمه، حسن، حسین و ائمه را از نور واحد آفریدم».[4]

البته، ما احادیثی داریم که امتیازاتی ویژه برای برخی از معصومان بیان کرده است؛ مانند حدیث زیر که برای حضرت امام علی (ع) برتری و امتیازی نسبت به امامان دیگر قرار داده شده است:

امام صادق (ع) فرمودند:”… اوّل مان و افضل مان و بهترین ما بعد از رسول خدا (ص)، علی (ع) است”.[5]

و یا در روایات دیگری، خداوند متعال به پاس قدردانی از کاری که  امام حسین (ع) انجام داده بود، تربتش را شفای درد ها قرار داده است.[6] اهمیت این پاداش آن گاه روشن می شود که بدانیم از نظر فقه اسلام، خوردن خاک حرام است، و تنها خوردن کمی از تربت سیدالشهداء به قصد شفا، از این حکم استثنا شده است.[7]

اما این روایات دلالت بر برتری وجود امامی نسبت به امام دیگر نداشته و به صورت قطعی نمی توان گفت که این امتیازات بر اساس اختلافی است که ائمه (ع) در مقام ولایت تکوینی[8] داشته اند، اگر چه بتوان امکان این اختلاف را در مقام ثبوت پذیرفت، ولی سخن ما آن است که نمی توان در مقام اثبات به شواهد روشنی در این باره دست یافت، ولی این مقدار قطعی است که همه معصومان جلوه ای از یک نورند، و همه از ولایت تکوینی برخوردارند و اگر هر یک جای دیگری می بود همان کاری را انجام می داد که دیگری انجام داده است؛ زیرا آنان به جهت این که الگویی کامل برای هدایت انسان ها هستند، باید در هر شرایط و موقعیت، بهترین رفتار و روش را در معرض دید انسان ها قرار دهند تا آنها در عمل بیاموزند که در شرایط متفاوت باید چه رفتار مناسبی را اتخاذ کنند، زمان جنگ صلح نکنند مانند امام حسین (ع) و زمان صلح، نجنگند؛ مانند امام حسن (ع) و … .[9]

به بیان دیگر؛ با این که همه امامان جلوه کاملی از صفات و اسمای الاهی بوده اند، شرایط خاص و ویژگی های زمانه، باعث می گردید که جنبه ای از شخصیت روحانی آنها تجلّی پیدا کند و به فعلیت برسد و آنان مظهر یک اسم از اسمای الاهی گردند و در هر زمان، یک بُعد از ابعاد وجودی آنان ظهور، بروز و جلوه خاصی داشته باشد.[10]

پس، تفاوت بین آنها فقط در جهت فعلیت بخشیدن جنبه ای از تجلیات اسماء و صفات الاهی بر اساس شرایط و ویژگی های خاصّ زمانه بود.

نتیجه گیری: همه چهارده معصوم (ع) از یک نور واحد خلق شده اند و از جهت وجودی و مقام ولایت تکوینی یکسان هستند و امامت هر یک از امامان (ع) به امر الاهی بوده است و اگر امتیازی برای امامی نسبت به امام دیگر در احادیث یافت می شود، به خاطر این بود که هر کدام از امامان معصوم (ع) طبق شرایط خاصّ زمانه، بهترین رفتار و روش را در معرض دید انسان ها قرار می دادند و جلوه ای از اسماء و صفات الاهی را به فعلیت می رساندند. امام علی (ع) طبق شرایط خود مأمور به یک الگوی رفتاری ظهور و بروز جلوه خاص اسماء و صفات الاهی بودند و امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و دیگر ائمه (ع) هم همین طور.[11]

برای آگاهی بیشتر به کتاب و نمایه های زیر مراجعه شود:

1. حجة الاسلام دکتر قاسم ترخان، نگرشی عرفانی، فلسفی و کلامی به شخصیت و قیام امام حسین (ع)؛ انتشارات چلچراغ قم.

2. «زندگی نامه و شخصیت امام حسن (ع)»؛ سؤال 1907 (سایت اسلام کوئست: 3981).

3. «ویژگی های امام علی (ع)»؛ سؤال 500 (سایت اسلام کوئست: 541).

4. «وجه الله بودن امام علی (ع)»؛ سؤال 8680 (سایت اسلام کوئست: 9850).

5. «انحصار امامت در نسل پیامبر»؛ سؤال 2969 (سایت اسلام کوئست: 3209).

[1] . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 36، ص 322، مؤسسة الوفاء بيروت – لبنان، 1404ق.

[2] . همان، ص 321  و 325.

[3] . نمایه «انحصار امامت در نسل پیامبر»؛ سؤال 2969 (سایت اسلام کوئست: 3209) را مطالعه کنید.

[4] . بحارالانوار، ج 36، ص 281 و 223.

[5] . همان، ج 1، ص 229.

[6] . همان، ج 44، ص 221.

[7] . توضیح المسائل (المحشی للامام الخمینی)، ج 2، ص 598، م 2628.

[8] . ولایت تکوینی به معنای توان و اقتدار نفس بر تصرف در ماده کائنات به اذن تکوینی خدا است. به بیانی دیگر؛ صاحب ولایت تکوینی به همّت خود چیزی را در خارج از محل همّت، خلق می کند. بر این اساس؛ تمامی معجزات و کراماتی که اولیای الاهی دارند به واسطه همین ولایت تکوینی آنها است. (ترخان، قاسم، نگرشی عرفانی، فلسفی و کلامی به شخصیت و قیام امام حسین (ع)، ص 109، انتشارات چلچراغ، قم، چاپ الهادی، چاپ اول، 1388ش).

[9] . همان، ص 106 – 107 و 139.

[10] . همان، ص 106.

[11] . برای آگاهی بیشتر بحث مفصل این گفتار را در کتاب «نگرشی عرفانی، فلسفی و کلامی به شخصیت و قیام امام حسین (ع)، ص 106 – 142» ببینید.