تقدم امامت امام حسن (علیه السلام) بر امام حسین (علیه السلام)

امامت، عهد و پیمان خدایی است که با جعل و انتخاب او ثابت می‌شود و همان‌گونه که پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله) از طرف خدا است، تعیین امام هم باید از طرف خدا باشد، و در روایات متعدد، پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله) تعداد و نام جانشینان خود را بیان کرده‌ است.

به عنوان نمونه در برخی روایات آمده است که پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله)فرمودند: رهبران پس از من دوازده نفرند و همه آنها از قریش اند. [1]و نام تک تک آن دوازده نفر را به ترتیب مقام امامت بیان کرده اند.[2]

پس، امامت امام حسن (علیه السلام) و دیگر امامان (علیهم السلام) از طرف خدای متعال بوده که توسط پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به انسان ها ابلاغ شده است، و هر امامی هم امام بعدی خود را به مردم اعلام می کردند و امام علی (علیه السلام)، هم امام حسن (علیه السلام) را به عنوان وصیّ و امام پس ازخود به مردم معرفی کردند.

اما این که امام حسن (علیه السلام) دوّمین امام بوده و امام حسین (علیه السلام) سومین امام است، شاید به جهت این باشد که امام حسن (علیه السلام) از نظر سنّی بزرگ تر از امام حسین (علیه السلام) بودند و گرنه همه امامان (علیهم السلام) دارای حقیقت واحدی و از نور واحدی هستند. این اتحاد نوری اهل بیت (علیهم السلام) به صراحت در روایات بسیاری وارد شده است، البته گاهی پنج تن آل عبا، و زمانی دیگر، همه معصومان، مورد تصریح روایات اند؛ به عنوان نمونه خدای متعال به پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) فرمود:«ای محمد! من، علی، فاطمه، حسن، حسین و ائمه را از نور واحد آفریدم».[3]

البته، ما احادیثی داریم که امتیازاتی ویژه برای برخی از معصومان بیان کرده‌است؛ مانند حدیث زیر که برای حضرت امام علی (علیه السلام) برتری و امتیازی نسبت به امامان دیگر قرار داده شده‌است:

امام صادق (علیه السلام) فرمودند:”… اوّل مان و افضل مان و بهترین ما بعد از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم)، علی (علیه السلام) است”.[4]

و یا در روایات دیگری، خداوند متعال به پاس قدردانی از کاری که  امام حسین (علیه السلام) انجام داده بود، تربتش را شفای دردها قرار داده است.[5] اهمیت این پاداش آن گاه روشن می شود که بدانیم از نظر فقه اسلام، خوردن خاک حرام است، و تنها خوردن کمی از تربت سیدالشهداء به قصد شفا، از این حکم استثنا شده است.[6]

اما به صورت قطعی نمی توان گفت که این امتیازات بر اساس اختلافی است که ائمه (علیهم السلام) در مقام ولایت تکوینی[7]  داشته اند، اگر چه بتوان امکان این اختلاف را در مقام ثبوت پذیرفت، ولی سخن ما آن است که نمی توان در مقام اثبات به شواهد روشنی در این باره دست یافت، ولی این مقدار قطعی است که همه معصومان جلوه ای از یک نورند، و همه از ولایت تکوینی برخوردارند و اگر هر یک جای دیگری می بود همان کاری را انجام می داد که دیگری انجام داده است؛ زیرا آنان به جهت این که الگویی کامل برای هدایت انسان ها هستند، باید در هر شرایط و موقعیت، بهترین رفتار و روش را در معرض دید انسان ها قرار دهند تا آنها در عمل بیاموزند که در شرایط متفاوت باید چه رفتار مناسبی را اتخاذ کنند، زمان جنگ، صلح نکنند مانند امام حسین (علیه السلام) و زمان صلح، نجنگند؛ مانند امام حسن (علیه السلام) و … .[8]

به سخن دیگر؛ با این که همه امامان جلوه کاملی از صفات و اسمای الهی بوده اند، شرایط خاص و ویژگی های زمانه، باعث می گردید که جنبه ای از شخصیت روحانی آنها تجلّی پیدا کند و به فعلیت برسد و آنان مظهر یک اسم از اسمای الهی گردند و در هر زمان، یک بُعد از ابعاد وجودی آنان ظهور، بروز و جلوه خاصی داشته باشد.[9]

پس، تفاوت بین آنها فقط در جهت فعلیت بخشیدن جنبه ای از تجلیات اسماء و صفات الهی بر اساس شرایط و ویژگی های خاصّ زمانه بود.

بر این اساس، همه چهارده معصوم (علیهم السلام) از یک نور واحد خلق شده اند و از جهت وجودی و مقام ولایت تکوینی یکسان هستند و امامت هر یک از امامان (علیهم السلام) به امر الهی بوده است و اگر امتیازی برای امامی نسبت به امام دیگر در احادیث یافت می شود، به خاطر این بود که هر کدام از امامان معصوم (علیهم السلام) طبق شرایط خاصّ زمانه، بهترین رفتار و روش را در معرض دید انسان ها قرار می دادند و جلوه ای از اسماء و صفات الهی را به فعلیت می رساندند. امام علی (علیه السلام) طبق شرایط خود مأمور به یک الگوی رفتاری ظهور و بروز جلوه خاص اسماء و صفات الهی بودند و امام حسن و امام حسین و دیگر ائمه (علیهم السلام) هم همین‌طور.[10]