کپی شد
تفصیل قرآن
فهم عادى ما از کتاب خدا مستلزم آن است كه آیاتش را جدا جدا تدبر كنیم، البته قرآن هم جدا جدا و به تدریج نازل شده است. اگرچه قرآن حقیقت دیگرى دارد كه به لحاظ آن حقیقت، امرى واحد و غیر تدریجى است، و نزولش به انزال- یك دفعه- است، نه تنزیل (نزول بتدریج).
معنای آیۀ شریفۀ “وَ لَقَدْ جِئْناهُمْ بِكِتابٍ فَصَّلْناهُ عَلى عِلْمٍ هُدىً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ یؤْمِنُون”[1] چنین است: در حقيقت ما بر آنان كتابى آورديم كه آن را از روى دانشى (وسيع) تفصيل داديم (الفاظش را به آيات و سور و محكمات و متشابهات و نصوص و ظواهر، و محتوايش را به اصول و فروع و علوم و معارف گوناگون)، در حالى كه سراپا هدايت و رحمت است براى گروهى كه ايمان مىآورند”.
“فصلنا” از مصدر تفصیل باب تفعیل به معنای فصل فصل و ترتیب نمودن چیزى است.[2]
این که قرآن دارای دو جنبۀ مقام وحدت و جمعی و مقام تفصیل و بخش بخش بودن است، از آیات كریمه قرآن استفاده مىشود؛ مانند آیه:” كِتابٌ أُحْكِمَتْ آیاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِیمٍ خَبِیرٍ”[3] اين كتابى است كه آياتش استحكام يافته سپس تشريح شده و از نزد خداوند حكيم و آگاه (نازل گرديده) است!
در این كه فرق میان” احكمت” و” فصلت” چیست؟ مفسران بحث هاى فراوان كردهاند و احتمالات زیادى دادهاند، اما آن چه نزدیك تر از همه، به مفهوم آیۀ فوق به نظر مىرسد این است كه در جملۀ اول ” احكمت” این واقعیت بیان شده است كه قرآن مجموعۀ واحد به هم پیوستهاى است، كه هم چون یك بناى محكم و استوار پا بر جا است و نشان مىدهد كه از سوى خداوند واحد یكتا نازل شده، و به همین دلیل هیچ گونه تضاد و اختلاف در میان آیاتش دیده نمىشود. اما جملۀ دوم ” فصلت” اشاره به این حقیقت است كه این كتاب در عین وحدت، آن چنان شاخه ها و شعب فراوان دارد كه تمام نیازهاى روحى و جسمى انسان ها را در زیر پوشش خود قرار مىدهد، بنا بر این در عین وحدت، كثیر است و در عین كثرت، واحد.[4]
بنابراین؛ تفصیل عبارت است از این كه؛ كتاب را فصل فصل و باب باب كنند، در نتیجه؛ اِحكام به معناى آن است كه به نحوى باشد كه جزء جزء نداشته و اجزایش از یک دیگر متمایز نباشد، چون همه اش به یک معنا بر مىگردد، كه آن معنا جزء و فصل ندارد.
روایاتى كه از طرق شیعه از حضرت صادق (ع) رسیده و نیز مفسّرین از ابن عباس نقل كردهاند، منطبق با مضامین این آیات و در تأیید تفسیر اخیر است.
خلاصه مضمون این روایات با اختلاف در تعبیر چنین است: “قرآن به صورت جمعى در شب قدر یا ماه رمضان از بیت المعمور یا لوح محفوظ یا آسمان بالا، به آسمان اول یا آسمان دنیا نازل شده سپس از آن به تدریج و تفریق فرود آمده است.[5]
[1]. اعراف، 52.
[2]. مهيار، رضا، فرهنگ ابجدی عربی – فارسی، ص 245.
[3]. هود، 1.
[4]. مکارم، ناصر، تفسیر نمونه، ج 9، ص 9، دار الكتب الإسلامية، تهران، چاپ اول، 1374 ش.
[5]. طالقانى، سید محمود، پرتوى از قرآن، ج 4، ص 194، شركت سهامى انتشار، چاپ چهارم، 1362 ش.