تفاوت تکبر با اعتماد به نفس و عزت نفس

تكبر؛ يعنى آدمى خود را نسبت به ديگران – به جهت كمالى كه در خود مى‏بيند – بزرگ شمارد؛ خواه آن كمال را داشته باشد يا نداشته باشد و خواه آن صفتى را كه دارد و به آن مى‏بالد، در واقع هم كمال باشد يا نه؛[1] مانند تكبر شيطان نسبت به انسان، آنجا كه خداوند فرمود: «چرا به آدم سجده نكردى؟ عرض کرد: من از آتش خلق شده‏ام و آدم از خاک آفريده شده است».[2]

اما اعتماد به نفس؛ يعنى، علاوه بر اين‌كه انسان خودش را مثبت ارزيابى مى‏كند، به اين باور هم رسيده كه توان كافى براى انجام كارهايش دارد و مى‏تواند از توانمندى‏هاى خود، به خوبى در جهت نيل به اهدافش استفاده كند.

به عبارت ديگر خود را باور كرده و توانمندى‏هايش را به صورت واقع بينانه ارزيابى مى‏كند و در هر شرايطى، مى‏تواند از اين توانمندى‏ها به خوبى استفاده كند و هيچ‏گاه شكست‏ها موجب تغيير اين باورها نسبت به خودش نمى‏شود؛ بلكه شكست‏ها را به خوبى تحليل و سپس به عنوان سكوى‌پرش براى دستيابى به اهداف خود از آن استفاده مى‏كند.

اما عزت نفس در مقابل، سبكى و رذالت است. عزت نفس امرى پسنديده و مطلوب است و مؤمن بايد براى تقويت آن كوشا باشد. به‌طورى كه با حفظ عزت نفس بتواند؛ در مقابل گناه، خود را حفظ كند و در تأمين نيازهاى خود هيچ‏گاه در مقابل متمكنين و پولداران، خود را خوار و ذليل نكند و مناعت طبع را پيشه خود سازد.

با دقت در معنا و مفهوم اصطلاحات فوق، به خوبى تفاوت آنها روشن مى‏شود. اگر انسان، خود را داراى كمالى مى‏داند و تصور مثبتى از خود دارد، براى اين كه دچار غرور نشود، بايد راه تواضع را در پيش گيرد و هيچ‌گاه به خود نبالد كه من داراى چنين كمالى هستم!! بلكه از آن توانمندى يا آن صفت كمال، در راه صحيح استفاده كند.

بنابراين تكبر، در مقابل تواضع است و راه درمان آن نيز فروتنى كردن در مقابل ديگران است.[3]