کپی شد
تفاوت توریه با استخدام
«استخدام» که همانند توریه از محسنات معنوی علم بدیع[1] است، به این معنا است که لفظی که دو معنا دارد، به سبب لفظ آن، یکی از معانی آن اراده شود، و به سبب ضمیری که به آن لفظ برمی‌گردد، معنای دیگر اراده شود، -خواه هر دو معنا حقیقی باشند یا مجازی یا مختلف- یا این که به واسطه یکی از دو ضمیر، یکی از معانی و به واسطه ضمیر دیگر، معنای دیگر اراده شود؛[2] به عنوان نمونه:
اذا نزل السماء بارض قوم رعیناه و ان کانوا غِضابا
در این بیت، منظور از «سماء»، باران است و مراد از ضمیر در «رعیناه» که به سماء برمی‌گردد، گیاه است. هر دو معنا؛ یعنی باران و گیاه نیز مجازی است. غِضاب نیز جمع غضبان است.[3] در نتیجه معنای بیت این است: هرگاه باران بر قومی نازل شود، ما گیاه را می‌رویانیم هر چند آن قوم خشمگین باشند.
مثال دیگر: فسقی الغضا و الساکنیه و ان هم شبّوه بین جوانحی و ضلوعی
در این بیت، مراد از ضمیر مجرور در کلمه «الساکنیه»، مکانی است که در آن درخت غضا[4] قرار دارد، و مراد از ضمیر منصوب در کلمه «شبوه»، آتشی است که از درخت غضا حاصل می‌شود. هر دو معنا نیز مجازی است.[5] معنای بیت این است: آنان درخت غضا و مکانی که این درخت در آن قرار دارد را آبیاری کردند، هر چند آنان آتش غضا را یعنی آتش عشقی را که شبیه به آتش غضا است، میان جوانح و پهلوهای من برافروختند.[6]
با توجه به معنایی که از استخدام بیان شد، روشن مى‌شود که در استخدام هر دو معنا اراده مى‌شود، ولی در توریه تنها یک معنا که معنای بعید است به کمک قرینه پنهان، اراده مى‌شود و معنای قریب اراده نمی شود. [7]
[1]. علمی است که به سبب آن، وجوه نیکویی کلام بعد از رعایت مطابقت آن با مقتضای حال و روشنی دلالت آن (خالی بودن آن از تعقید معنوی)، شناخته مى‌شود. وجوه نیکویی کلام نیز دو قسم است: بخشی به نیکویی معنا برمی گردد که به آنها محسنات معنوی گفته مى‌شود و بخشی نیز به نیکویی لفظ مربوط مى‌شود که به آنها محسنات لفظی مى‌گویند. ر.ک: تفتازانی، سعدالدین، شرح المختصر، محقق: الصعیدی، عبدالمتعال، ج 2، ص 135.
[2]. همان، ص 151 و 152.
[3]. همان، ص 152.
[4]. در لغت نامه دهخدا آمده است: غَضا، درخت بزرگی از نوع اثل (درخت شور گز) است و یکی آن غضاة مى‌باشد. چوب آن بسیار سخت است و از این رو زغال آن نیز صلابت دارد و آتش آن نیکو است و آتش پاره آن تا مدتی بماند و خاموش نگردد. ر.ک: سایت واژه یاب.
[5]. شرح المختصر، ج 2، ص 153.
[6]. تهانوى، محمد على بن علی، موسوعة كشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، مترجمان: خالدى، عبدالله/ زيناتى، جورج، محقق: دحروج، على فريد، مقدمه نويس: عجم، رفيق، ج 1، ص 149؛ سایت واژه یاب، لغت نامه دهخدا.
[7]. ر.ک: استرآبادى، محمد بن على، آيات الأحكام، ج 1، ص 51 و 52؛ ابيارى، ابراهيم، الموسوعة القرآنية، ج 3، ص 61.