کپی شد
تغییر حکم مباشرت با زنان در شب های ماه رمضان
بر اساس روایات در آغاز نزول حكم روزه، مسلمانان تنها حق داشتند قبل از خواب شبانه غذا بخورند، چنان چه كسى در شب به خواب مىرفت و سپس بيدار مىشد، خوردن و آشاميدن بر او حرام بود، و نيز در آن زمان آميزش با همسران در روز و شب ماه رمضان مطلقاً تحريم شده بود.
يكى از ياران پيامبر (صلی الله علیه و آله) به نام«مطعم بن جبير»[1] كه مرد ضعيفى بود با اين حال روزه مىداشت، هنگام افطار وارد خانه شد، همسرش رفت براى افطار او غذا حاضر كند به خاطر خستگى، خواب او را ربود، وقتى بيدار شد گفت: من ديگر حق افطار ندارم، با همان حال شب را خوابيد و صبح در حالى كه روزهدار بود براى حفر خندق (در آستانه جنگ احزاب) در اطراف مدينه حاضر شد، در اثنای تلاش و كوشش به واسطۀ ضعف و گرسنگى مفرط بيهوش شد، پيامبر بالاى سرش آمد و از مشاهده حال او متأثر گشت. همچنین جمعى از جوانان مسلمان كه قدرت كنترل خويشتن را نداشتند شب هاى ماه رمضان با همسران خود آميزش مىنمودند. در اين هنگام آيه نازل شد و به مسلمانان اجازه داد كه در تمام طول شب مىتوانند غذا بخورند و با همسران خود آميزش جنسى داشته باشند.[2]
دلالت آیه شریفه
آيه شريفه 178 سورۀ بقره[3] دلالت مىكند بر اين كه قبل از نزول اين آيه علاوه بر روزها، در شب های ماه رمضان نیز عمل زناشويى با همسران حرام بود، هرچند آیه ای از قرآن در این زمینه نازل نشده بود، اما با نازل شدن اين آيه حرمتش در شب ها نسخ شد.[4]
دلایل تغییر حکم
مفسران دلایل متعددی را برای تغییر حکم مباشرت با زنان در شب های ماه مبارک رمضان بیان کرده اند که به بعضی از آنها اشاره می کنیم:
1. خدای متعال با بیان جواز مباشرت با زنان در شب های ماه مبارک رمضان، در حقیقت حکم اولیه (حرمت) آن را نسخ کرد،[5] البته نسخ در شریعت، نسخ ظاهری است نه واقعی؛ بدین معنا که حکم سابق، بر حسب ظاهر اقتضای تداوم داشته، ولی در واقع و حقیقت امر، حکم سابق از همان نخست محدود به زمان بوده که این محدودیت در آن موقع بیان نشده و با اعلام حکم جدید، پایان حکم قدیم اعلام شده است.[6] پس، از ابتدا حکم حرمت آمیزش در شب های ماه مبارک رمضان، دارای محدودیت زمانی بوده و با پایان آن، حکم جدید شروع شد. همان طور که ملاحظه می شود، نسخ نه تنها هیچ منافاتی با علم خدا ندارد که عین علم خدا است؛ زیرا خدای متعال از ازل علم به این داشت که تا چه موقع باید این حکم باشد و بعد از آن یک حکم دیگری بیاید.
2. خدای متعال در آغاز اسلام چنین حکمی را تشریع کرد تا مردم را امتحان و براى پذيرش حكم اصلى آماده سازد؛ زیرا از نظر روانى بسيار مهم است كه تكليف شاقّى براى مردم وضع شود و مردم به زحمت آن را اجرا كنند، ولى بعد در آن تخفيفى داده شود. در اين موقع است كه اجراى آن تكليف خيلى راحتتر و آسان تر خواهد بود؛ مثل اين كه به كسى بگويند بايد 50 كيلو بار را بردارى و از جايى به جايى انتقال دهى و پس از آن كه او خود را آماده اين كار نمود، ميزان آن بار به 30 كيلو يا 20 كيلو تخفيف داده شود، در اين موقع حمل آن بار براى آن شخص خيلى آسان تر از اين خواهد بود كه از اول همين ميزان به او گفته مىشد.[7] بنابراین، این تغییر حکم از روی جهل نبوده، بلکه عین علم و حکمت خداوند است.
و در موارد دیگر و به خاطر مصالحی، از جمله عدم آمادگی مردم برای پذیرش کامل حکم، به صورت کاملاً معکوس عمل شده است. به عنوان نمونه، در ارتباط با شراب، خداوند از ابتدا آن را تحریم ننمود، بلکه در آغاز، اشاره ای به ضررهای آن نموده،[8] سپس مست بودن در زمان نماز را ممنوع دانسته،[9] و در نهایت آن را به صورت کامل حرام کرد.[10]
تغییر حکم تنها به دلیل در خواست مردم نبود و گرنه می بایست آمیزش در ایام عادت ماهانه نیز با درخواست آنان مجاز اعلام می شد، اما خداوند در آن مورد، حکم ممنوعیت چنین آمیزشی را تغییر نداد.[11]
[1]. البته در برخی از تفاسیر از این شخص به نام “خوات بن جبیر” نام برده شده است. نک: المیزان، ج 2، ص 70؛ تفسیر قمی، ج 1، ص 66؛ کنزالدقائق، ج 2، ص 253.
[2] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 1، ص 649، چاپ اول، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1374 ش.
[3] . أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيامِ الرَّفَثُ إِلى نِسائِكُمْ هُنَّ لِباسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتابَ عَلَيْكُمْ وَ عَفا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَ ابْتَغُوا ما كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيامَ إِلَى اللَّيْلِ، همبسترى با زنانتان در شب ماه روزه بر شما حلال شد. آنها پوشش شمايند و شما پوشش آنهاييد. خدا مىدانست كه شما به خويشتن خيانت مىورزيد، پس توبه شما را بپذيرفت و شما را عفو كرد. اكنون با آنها همبستر شويد و آنچه را كه خدا بر شما مقرر گردانيده است انجام دهيد، و بخوريد و بياشاميد تا رشته روشن صبحدم در تاريكى شب آشكار شود. و روزه را به شب برسانيد.
[4] . طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، موسوی همدانی، ج 2، ص 67.
[5] . نسخ در اصطلاح علم اصول آن است که با تشریع حکم جدید، حکم سابق، کاملاً برداشته شود.
[6] . معرفت، محمد هادی، علوم قرآنی، ص 226، چاپ هشتم، مؤسسه فرهنگی تمهید، قم، 1386 ش.
[7] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 1، ص 650؛ جعفری، یعقوب، کوثر، ج 1، ص 472.
[8] . بقره، 219؛”يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ قُلْ فيهِما إِثْمٌ كَبيرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما”.
[9] . نساء، 43؛”يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُكارى حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُون”.
[10] .مائده، 90؛”يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ فَاجْتَنِبُوه”.
[11] . بقره، 222؛ “وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْمَحيضِ قُلْ هُوَ أَذىً فَاعْتَزِلُوا النِّساءَ فِي الْمَحيضِ وَ لا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى يَطْهُرْن”.