تغییر جنسیت و تأثیر آن بر مهریه زن در عقد موقت

یکی از تمایزهای اصلی نکاح موقت با نکاح دایم این است که مهر در نکاح دایم، رکن اصلی نیست، ولی در نکاح موقت، رکن اصلی محسوب است؛ از این رو، چنان چه در عقد موقت، مهر ذکر نشود، نکاح باطل است. در هر حال، هرگاه بین مرد و زن، ازدواج موقت منعقد شود و یکی از زوجین تغییر جنسیت دهد، وضعیت مهریه چگونه خواهد بود؟ این مسئله را در دو حالت زیر بررسی می کنیم:

1. تغییر جنسیت زوج (شوهر) در عقد موقت و مسئله مهریه

برای مثال، ازدواج موقت میان مرد و زنی برای مدت شش ماه و به مهریه «شش عدد سکه» منعقد شده است. آن گاه مرد پس از اتمام ماه سوم، تغییر جنسیت می دهد. طبیعی است ازدواج موقت باطل می شود؛ چون موضوع ازدواج که «مرد و زن» بوده، به «دو زن» تبدیل شده است. در این صورت مرد سابق موظف است تمام مهریه را به همسر سابق خویش پرداخت کند؛ چه این که وی خودش موجب بطلان ازدواج گشته است و موضوع ازدواج با تغییر جنسیت او، از بین رفته است. تغییر جنسیت زوج، مانند انصراف زوج از ادامه ازدواج موقت و یا بذل مدت است. هرگاه شوهر در عقد موقت، بقیۀ مدت را بذل کند و به ازدواج موقت خاتمه دهد، موظف است مهریه بقیۀ ایام را نیز به زوجه سابق پرداخت کند.[1]

2. تغییر جنسیت زوجه در عقد موقّت و مسئله مهریه

ظاهراً ازدواج موقت به مقتضای روایات اسلامی[2] از «معاوضات» است؛ یعنی مهریه در آن به منزلۀ «عوض» در اجاره است. در هر حال، عقد موقت – چه به صورت تنزیلی و چه به صورت حقیقی – از مصادیق اجاره محسوب می شود و مهریه از ارکان مهم عقد موقّت است، به گونه ای که اگر مهریه وجود نداشته باشد، یا مهریه باطل باشد یا مهریه ملک غیر باشد، عقد موقت باطل است، ولی در عقد دایم، اگر مهریه ذکر نشود، عقد دایم صحیح است؛ از این رو، فقیهان شیعه معتقدند: چنان چه در عقد موقت، زوجه در بخشی از مدت، تخلف ورزد و از تمکین خودداری کند، به همان نسبت از مقدار مهریه کاسته می شود.[3]

نتیجه آن که، اگر زن تغییر جنسیت دهد، بر او واجب است که به مقدار زمان تخلف، مهر را برگرداند. البته اگر زوجه با اجازۀ  شوهر، تغییر جنسیت داده باشد ضامن نیست؛ زیرا در این صورت، خود شوهر بر آن اقدام کرده است و شاید اجازه دادن او به ابراء و بخشیدن مدت بازگردد.[4]