تعریف ماهیت و مفهوم با حد

از آن جا که سؤال از ماهیت، سؤال از حقیقت و چیستی شیء است، بنا براین، در مقام سؤال از ماهیت باید پاسخی داده شود که به اصطلاح، تعریف حدی آن شیء باشد، هم چنان که گفته اند: “حد عبارت است از قولی که ماهیت شیء را بیان می کند”.^[1] و می دانیم که در علم منطق تعریف شیء با حد عبارت است از: تعریف با فصل قریب (وجه تمایز اصلی شیء)؛ چه حد تام که باید جنس قریب و فصل قریب آن ذکر شود و چه حد ناقص که شامل جنس بعید و فصل قریب یا فصل قریب به تنهایی می باشد.

بنابراین ماهیت از آن جا که اشاره به حدود حقیقی اشیاء دارد و آن را از سایر حدود وجودی مشخص می کند قابل تعریف با حد است، اما مفهوم (غیر از مفاهیم حقیقی که همان ماهیت است) از چنین اتحاد و تطابق ذاتی با شیء یا فرد خارجی برخوردار نیست، بنابراین قابل تعریف با حد هم نخواهد بود. مگر آن که بخواهیم خود مفهوم را باقطع نظر از این که مفهوم  برای چه چیزی باشد تعریف کنیم که در این صورت به عنوان کیف نفسانی قابل تعریف خواهد بود.