تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها)

چکیده مقاله تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها)

تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها)، هدیه‌ای از جانب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به دختر گرامی‌اش‌ به جهت پاداش زحمات آن‌حضرت در خانه و تحمل سختی‌های زندگی بود. این تسبیحات، مورد تمجید فراوان معصومان (علیهم‌السلام) و هم‌چنین عالمان و دانشمندان اسلام قرار دارد، تا جایی که در بعضی روایات از مصادیق ذکر کثیر پروردگار به شمار آمده و در برخی دیگر بر نماز نافله ترجیح داده شده‌است.

تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) از لحاظ کمیت (تعداد) و کیفیت، دارای آداب و شرایطی، که باید رعایت شود.

بهترین وسیله‌ای که می‌توان برای شمردن تعداد این تسبیحات، از آن استفاده کرد، تربت شریف امام حسین (علیه السلام) است.

تسبیح حضرت زهرا (سلام الله علیها) دارای آثار و برکات بسیاری زیادی است که برخی از آن‌ها در روایات اسلامی آمده است: نورانيت دل، آرامش قلب، وعده بهشت، دوری شیطان، رضایت الهی، و نجات از بدبختی و شقاوت.

 

مفهوم‌شناسی تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها)

تسبیحات جمع «تسبیح» است و تسبیح از ماده «سبح»؛ به معنای عبور سریع در آب و هوا است.[1] معنای عام تسبیح، همه عبادات –چه قولی و چه فعلی و چه نیتی- را در بر می‌گیرد[2] و بعضی از مصادیق آن ذکر و نماز است،[3] ولی در اصطلاح؛ به معنای مبرّا و منزه دانستن خداوند از شریک و از صفات نقص و صفات مخلوقات است.[4] هم‌چنان که وقتی از امام صادق (علیه السلام) در مورد معنای «سبحان الله» سؤال شد، فرمودند: یعنی تنزیه خدا.[5] تسبیح، تنزیه و تقدیس خداوند، خود مراتبی دارد که عالی‌ترین مرتبه آن، مبرا ساختن خداوند از تمامی صفات ممکنات و لوازم آن‌ها است، حتی کمالات ممکنات و از هر چیزی که می‌توان توهم و تعقل نمود.[6]

در آداب اسلامی، معنای رایج تسبیح، بیش‌تر ناظر به ذکر «سبحان‌الله» است. سبحان در اصل، مصدر است؛ مانند غفران و گاه به‌عنوان یکی از اسماء الاهی نیز استعمال شده، هم‌چنان‌که سبّوح و قدّوس هم از اسماء الاهی است.[7] در جمله سبحان‌الله، کلمه سبحان، مفعول مطلقى است كه قائم‌مقام و جانشين فعل شده، بنابراين، معنای «سبحان‌اللَّه» در واقع «سبَّحتُ ‌اللَّه تسبيحاً» است؛ يعنى خداى را تنزيه مى‏‌كنم، تنزيه‌كردنی مخصوص و آن تنزيه و مبرا ساختن او است از هر چيزی كه لايق ساحت قدسش نباشد.[8]

پس به‌طور ساده، معنای سبحان الله این است که: تنزیه می‌کنم خدای را از هرچیزی که لایق به ساحت قدس او نیست. [9]

 

تاریخچه تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها)

فاطمه زهرا (سلام الله علیها) دختر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در منزل خود کار می‌کرد و از سختی کارهای خانه در زحمت بود.‌ او با آسیاب‌دستی کار می‌کرد، به‌حدّی که آثار آن در دست‌های مبارکش پیدا بود. هم‌چنین به‌علت کشیدن مشک آب بر دوش، روی شانه و سینه مبارکش آزرده شده بود و آن‌قدر خانه را رُفته و روبيده بود كه جامه‏‌اش خاک‌آلود و كثيف شده بود، و چندان آتش در زير ديگ روشن كرده بود كه لباس‌هايش چركين گشته‏ بود؛ برهمین اساس، روزی امیرمؤمنان (علیه‌السلام) به‌همسر گرامی‌اش فرمود: «به‌حضور پدر بزرگوارت شرفیاب شو و از ایشان بخواه تا از میان اسیران جنگی برای ما خادمی قرار دهد». آن‌حضرت شرفیاب محضر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شد، سلام کرد و بدون هیچ درخواستی بازگشت. حضرت علی (علیه‌السلام) از او پرسید: چه کردی؟ عرض کرد: به‌خدا هیبت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نگذاشت (در این مورد) با او سخنی بگویم. امیرمؤمنان (علیه‌السلام) خود به‌همراه فاطمه (سلام الله علیها) خدمت حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) مشرف شد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پرسید: برای چه درخواستی این‌جا آمده‌اید؟ علی (علیه ‌السلام) عرض کرد: خادمی برای کمک در کارهای زندگی می‌خواهیم. آن‌حضرت فرمود: من این اسیران را می‌فروشم و پول آن را در راه رفع نیازمندی‌های مستمندان اهل صفّه[10] به‌مصرف می‌رسانم (که در شرایط خیلی بدی زندگی می‌کنند). سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) (به‌پاداش زحمات فاطمه (سلام الله علیها) در خانه و برای آن که آن حضرت بتواند سختی‌های کار در منزل را تحمل کند)، تسبیح معروف آن‌حضرت را به‌آن بزرگوار آموخت.[11]

 

تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) از دیدگاه بزرگان‏

با نگاهی به روایات معصومان (علیهم‌السلام) درمی‌یابیم که ایشان تمجید فراوانی از تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) نموده‌اند. هم‌چنین شمار زیادی از عالمان و دانشمندان اسلام از اهمیت این تسبیحات و برکات آن سخن گفته‌اند که به بعضی از ‌آن‌ها اشاره خواهد شد.

 

تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) از دیدگاه معصومان (علیهم‌السلام)

احادیث فراوانی از معصومان (علیهم‌السلام) در باره فضیلت تسبیح حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) وارد شده است، که در این‌جا به‌برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

۱. امام محمد باقر (علیه‌السلام) می‌‏فرماید: «خداوند متعال با هیچ ستایشى، بالا‌تر از تسبیحات فاطمه زهرا (سلام الله علیها) عبادت نشده است. اگر چیزى افضل از آن وجود داشت، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن‌را به فاطمه اعطا می‌‏کرد».[12]

۲. امام صادق (علیه‌السلام) در باره فضیلت تسبیح بعد از نمازهاى واجب چنین اشاره می‌‏فرماید: «هر کس بعد از نماز واجب، قبل از این‌که پاى راست را از روی کف پاى چپ بردارد، تسبیح فاطمه زهرا ((سلام الله علیها) را به‌جا آورد، گناهانش آمرزیده مى‏‌شود و باید تسبیحات را با تکبیر (الله اکبر) شروع کند».[13]

۳. امام صادق (علیه‌السلام) از عظمت تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) در مقابل نمازهاى مستحبى چنین یاد می‌فرماید: «تسبیح حضرت فاطمه (سلام الله علیها) در هر روز، بعد از هر نماز، نزد من از هزار رکعت نماز (مستحبى) در هر روز، محبوب‌تر است».[14]

4. امام محمد باقر (علیه‏السلام) می‌‏فرماید: «هر کس تسبیحات حضرت فاطمه (علیهاالسلام) را به‌جا آورد و پس از آن استغفار کند، مورد مغفرت الهی قرار می‌‏گیرد و آن تسبیح به‌زبان صد تا است، اما در میزان (اعمال)، هزار (ثواب) دارد، شیطان را دور کرده و خداى رحمان را خشنود و راضى می‌‏نماید».[15]
5. رسول گرامى اسلام (صلی الله علیه و آله) فرموده است: «هر کس ذکر خداى عزوجل را بسیار کند، خداوند او را دوست دارد و هر کس ذکر خدا را بسیار کند، براى او دو برائت (منشور آزادى) نوشته شود: یکى برائت از آتش جهنم و دیگرى برائت از نفاق و دورویى»[16] و در همین راستا حدیثی از امام صادق (علیه‌السلام) بیان‌گر این مطالب است که یکی از مصادیق ذکر کثیر، تسبیحات صدیقه طاهره (سلام الله علیها) است، در آن‌جا که می‌فرماید: «تسبیح فاطمه زهرا (سلام الله علیها) از مصادیق ذکر کثیر است. (هم‌چنان‌که)خداوند عزوجل می‌فرماید: و خدا را فراوان یاد کنید[17]».[18]

 

تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) از دیدگاه عالمان و اندیشمندان

تسبیح حضرت زهرا (سلام الله علیها) از سوی فقیهان و بزرگان دینی، بسیار مورد تأکید قرار گرفته‌است. در این گفتار مختصر به نظر برخی از ایشان اشاره می‌شود:

1. شیخ صدوق بعد از معرفی و تشویق به‌تسبیح حضرت زهرا (سلام الله علیها) می‌گوید: «همانا در این تسبیح، اجر و ثواب بسیار عظیم و بزرگی وجود دارد».[19]
2. شيخ بهائى می‌نويسد: «افضل و بهترين تعقيب‏‌ها براى نماز واجب، تسبيح حضرت فاطمه (سلام الله علیها) است».[20]
3. فیض کاشانی می‌گوید: «تسبيح حضرت زهرا (سلام الله علیها)، افضل ذكرها در تعقيبات است».[21]

 

آداب و شرایط تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها)

تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) دارای آداب و شرایطی است که به آن‌ها اشاره می‌شود:

الف) از لحاظ کمیت (تعداد):

باید تعداد اذکار تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) به‌همان صورتی که در روایات وارد شده؛ یعنی 34 بار «الله‌اکبر» و 33 بار «الحمدلله» و 33 بار «سبحان‌الله»، گفته شود و اگر بیشتر یا کمتر گفته شود، قطعا آن آثار را نخواهد داشت؛ به عنوان مثال تصور کنید گنجی در طبقه 34 یک برج باشد، در این صورت شما برای به‌دست آوردن آن گنج، باید وارد طبقه 34 بشوید و اگر وارد طبقه بالاتر یا پایین‌تری بشوید، قطعا آن گنج را نخواهید یافت. تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) هم این‌گونه است.

ب) از لحاظ کیفیت (چگونگی):

کیفیت و چگونگی ذکر تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) نیز دارای شرایطی است؛ از جمله:

1. ترتیب رعایت شود، بدین‌نحو که اول «الله‌اکبر»، سپس «الحمدلله» و در آخر «سبحان‌الله» گفته شود، البته درباره ترتیب گفتن اذکار تسبیحات، روایات به‌چند دسته تقسیم می‌شوند:

دسته اول؛ روایاتی که می‌گویند: «الله اکبر» 34 مرتبه، «الحمدلله» 33 مرتبه و «سبحان الله» 33 مرتبه که در این زمینه چهار روایت وجود دارد.

دسته دوم؛ روایتی که می‌گوید: هنگام خواب 33 مرتبه «سبحان‌الله»، 33 مرتبه «الحمدلله» و 34 مرتبه «الله‌اکبر» که در این زمینه فقط یک روایت موجود است.

دسته سوم؛ روایتی که می‌گوید: «الله اکبر» 34 مرتبه، «سبحان الله» 33 مرتبه و «الحمدلله» 33 که در این زمینه دو روایت ذکر شده است.

بنابراین؛ چون روایات دسته اول مطلق و روایات دسته دوم خاص هستند؛ لذا روایت دسته دوم را فقط به هنگام خواب اختصاص می‌دهیم و روایات دسته اول را به غیر آن مورد، مانند نماز، اما به روایت دسته سوم به دلیل اطلاق و عمل نکردن اصحاب، کنار گذاشته می‌شود.

2. تسبیحات بلافاصله پس از سلام نماز گفته شود؛ ‌یعنی وقتی نماز به‌پایان رسید، نمازگزار قبل از این‌که تغییر وضع دهد، تسبیح را شروع کند[22] و از آن‌چه در سرّ عدد، مستور است می‌توان فهمید که بلافاصله بودن تسبیح بعد از نماز، دارای حسابی است که در غیر این‌صورت، نیست.

شایان ذکر است که تسبیح حضرت فاطمه (علیهاالسلام) از ذکرهاى مجرّب و مشهور است که به‌جاى آوردن آن در همه حال و همه جا مطلوب است و این‌که در برخى از موارد خاص؛ مانند بعد از اقسام نمازها، قبل از خواب، هنگام سفر، بعد از نمازهاى نافله و غیره توصیه شده‌است، مانع از آن نمى‌شود که با به‌جاى آوردن آن در سایر مواقع، از فواید و آثار مترتب بر آن بهره‌مند نباشیم.

3. تسبیحات پیوسته گفته شود و قطع نشود. در حالات امام صادق (علیه السلام) آمده که آن حضرت، تسبیح حضرت زهرا (سلام الله علیها) را پیوسته می‌فرمود و با چیزی؛ مانند کلام دیگر، آن را قطع نمی‌فرمود.[23]
4. بعد از اتمام تسبیح، ذکر لا اله الا الله نیز گفته شود.[24]
5. شایسته است که ذکر تسبیحات، به‌جهت تأکید بسیاری که در مداومت برآن از ناحیه ائمه معصومان (علیهم‌السلام) آمده است، با توجه و حضور قلب، شمرده شمرده و با نشاط به‌جا آورده شود.[25]

 

مداومت ‌بر تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها)

یکى از راه‌هایى که مى‏‌تواند موجبات رضاى الهى را فراهم آورد، مداومت بر تسبیحات حضرت فاطمه‏ (سلام الله علیها) است. بهترین تعقیبات نماز،‌ تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) است که سفارش شده بلافاصله پس از نماز گفته شود. هم‌چنین برای زمان‌های دیگر نیز؛ مانند وقت خواب و ابتدای زیارت بزرگان و پیشوایان دین، بر مداومت آن سفارش شده است.

در روایتی آمده است: روزى امام صادق (علیه السلام) ابوهارون را مخاطب ساخت و از تعلیم تسبیح حضرت فاطمه (سلام الله علیها) به‌کودکان سخن به‌میان آورد و فرمود: «اى ابوهارون، ما تسبیح فاطمه (سلام الله علیها) را به‌فرزندان خود سفارش مى‏‌کنیم؛ همان‌گونه که آن‌ها را به‌نماز توصیه مى‏‌کنیم، تو نیز بر آن مداومت کن؛ زیرا هر بنده‏‌اى که بر آن مواظبت و مداومت نکند، دچار شقاوت می‌شود».[26]

از طرفی در برخی از روایات آمده‌است که «مقصود از ذکر و یاد فراوان (ذکر کثیر)، در آیه شریفه: «اذکروا الله ذکراً کثیراَ[27]؛ خدا را بسیار زیاد یاد کنید»، تسبیح حضرت زهرا (سلام الله علیها) است».[28]

از این دو روایت نتیجه گرفته می‌شود اولا بر مداومت بر تسبیح حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) توصیه شده‌است. ثانیا تسبیحات آن حضرت ذکر کثیر محسوب می‌شود.

 

تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) با تربت امام‌حسین (علیه‌السلام)‏

بعد از آن‌که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) تسبیحات را به کوثر خویش عطا کرد، وسیله تسبیح حضرت فاطمه (سلام الله علیها)، ابتدا رشته‌ای از پشم تابیده بود که به تعداد تکبیرات، گِرِه داشت و آن را می چرخاند و با آن تکبیر و تسبیح می‌فرمود. تا این که حضرت حمزة بن عبدالمطلب (علیه‌السلام) شهید شد، پس حضرت فاطمه (سلام الله علیها) از تربت قبر آن بزرگوار قدری خاک برداشت و دانه‌های تسبیح را ساخت و با آن تسبیح می‌گفت. مردم نیز چنان کردند، اما هنگامی که سیدالشهداء حسین بن علی (علیهماالسلام) شهید شد، سنت‌ شد که از تربت آن امام مظلوم که فضیلت و برتری داشت، تسبیح درست کردند و با آن ذکر می‌گفتند.[29]

در باره ثواب تسبیح حضرت زهرا (سلام الله علیها) با تربت امام حسین (علیه السلام)، از حضرت امام موسی کاظم (علیه السلام) نقل شده که شیعیان ما از چهار چیز بی‌نیاز نیستند: سجاده و حصیری که بر آن نمازگزارند، انگشتری که آن را بر دست کرده و بهره برند، مسواکی که با آن دهان را مسواک کنند، و تسبیحی از خاک قبر امام حسین (علیه السلام) که در آن سی و سه دانه باشد که هر وقت آن را همراه با ذکر و یاد خدا بچرخانند، به عدد هر دانه، چهل حسنه نوشته می‌شود و اگر آن را بدون توجه و ذکر و بیهوده بگردانند، (برای هر دانه) ده حسنه برای او نوشته می‌شود.[30] هم‌چنین روایت شده که حوریان بهشت وقتی فرشته‌ای را می‌بینند که برای مأموریتی به‌زمین می‌آید، از او درخواست می‌کنند تا تسبیح و تربتی‌ از قبر امام حسین (علیه‌السلام) را برایشان هدیه ببرد.[31]

 

ترجیح تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) بر نماز نافله‏

یکی از مطالبی که در باره تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) مطرح است، ترجیح این تسبیحات بر نماز نافله است. مطلب این است که كدام‌یک از این دو كار بزرگ عبادى و معنوى؛ یعنی نماز نافله خواندن یا تسبیحات حضرت فاطمه گفتن، از نظر ثواب و پاداش برتر است؟

از روایات استفاده می‌شود که تسبیح حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) از نظر ثواب و پاداش برتر از نماز نافله است. از امام محمد باقر (علیه السلام) نقل شده كه فرمود: «خداى متعال به‌وسیله‏ چیزى از ستایش، برتر از تسبیحات فاطمه (علیها السلام) پرستش نشده است؛ زیرا اگر چیزی بالاتر از آن بود، پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن‌را به فاطمه (سلام الله علیها) هدیه می‌فرمود».[32]

در روایتى دیگر از امام صادق (علیه السلام) نقل شده كه فرمود: «تسبیح حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) هر روز پس از هر نماز، نزد من از هزار ركعت نماز در هر روز محبوب‌‏تر است».[33]

در خصوص ترجیح تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) بر نماز نافله، نظر برخی از مراجع عظام و بزرگان بیان می‌شود:

1. دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی): بهتر بودن مطرح نيست. هر كدام (در جای خود) داراى فضيلت است و مكلّف، مخيّر در انجام هر يک از آن دو است.
2. دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی): همه آن‌ها (نماز غفیله و تسبیحات) مانند هم هستند، ولی رسیدن به‌نماز جماعت ارجح است.
3. دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی): ذکر تسبحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) فضیلت بیشتری دارد.
4. حضرت آیت الله مهدی هادوی تهرانی (دامت برکاته): تسبیحات فاطمه زهرا (سلام الله علیها) بر هر نافله‌ای فضیلت دارد و در صورت محدود بودن وقت، افضل تسبیح زهرا (سلام الله علیها) است.[34]

 

آثار و فوايد تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها)

تسبیح حضرت زهرا (سلام الله علیها) دارای آثار و فضایل بسیاری زیادی است که به‌برخی از آن‌ها در روایات اسلامی اشاره شده است. آثاری؛ مانند نورانيت دل، آرامش قلب، وعده بهشت، دوری از شیطان، و نجات از بدبختی و شقاوت.

 

تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) آرامش‌بخش قلب

در باب آرامش‌بخش‌بودن تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها)، گفتنی است که قرآن کریم می‌فرماید: «آگاه باشید که تنها یاد خدا آرام‌بخش دل‌ها است»،[35] هم‌چنین قرآن کریم در آیه دیگری می‌فرماید: «خدا را بسيار ياد كنيد».[36]

راوی می‌گوید: از امام صادق (عليه السلام) درباره آيه «خدا را بسيار ياد كنيد» پرسيدم این ذكر كثير چيست؟ فرمود: هرکس تسبیح حضرت فاطمه (سلام الله علیها) را بگوید، قطعا خداوند را به ذکر کثیر یاد کرده آست. [37]

با نگاهی به تسبیحات حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و این‌که در روایت به‌عنوان ذکر کثیر شمرده شده و از طرفی به‌فرموده قرآن کریم، ذکر هم آرامش بخش دل‌ها است، درمی‌یابیم که از برکات و آثار این تسبیحات، آرامش بخشی به‌دل و روح ذاکران است.

 

تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) و نورانيت دل

ذکر و یاد خدا، عبادت و انس با او بزرگ‌ترین عامل نورانیت قلب انسان است. انسان زمانی که قلب، زبان و اندیشه‌اش به‌یاد خدا است و به‌ذکر او مشغول است، نوری از باطن او بر نفسش می‌تابد و سراسر روح و قلبش را تابناک می‌کند. در متون دینی هم از ذکر و یاد خدا به عنوان «نور دل‌ها» و «جلای قلوب» تعبیر شده است.[38] با همین نور، قلب‌ها زنده و نیرومند می‌گردند.

دراین میان، یکی از اذکار بسیار معتبری که موجب جلای قلب و نورانیت دل می‌شود، ذکر با عظمت تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) است.

 

بهشت، پاداش تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها)

یکی از برکاتی که از ذکر تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) نصیب انسان مؤمن می‌شود، رسیدن به بهشت است. امام صادق (علیه‌السلام) در این زمینه می‌فرماید: «هرکس تسبیح فاطمه (سلام الله علیها) را بعد از نماز واجب و قبل از این‌که پاهایش را (از حالت جلوس تشهد و سلام)، بگشاید، به‌جا آورد، خداوند متعال بهشت را بر او واجب کند».[39]

 

تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) و دور شدن شیطان

یکی دیگر از آثار و برکات تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها)، دور شدن شیطان و وسوسه‌های شیطانی است. از امام محمد باقر (علیه‌السلام) نقل شده که فرمود: «هر کس تسبیح حضرت فاطمه (سلام الله علیها) را به‌جا آورد و پس از آن استغفار کند، مورد مغفرت قرار می‏‌گیرد و آن تسبیح، به‌زبان صد تا است، ولی در میزان (اعمال)، هزار (ثواب) محاسبه می‌شود، شیطان را (از گوینده آن) دور کرده و خدای رحمان را خشنود می‏‌نماید».[40]

هم‌چنین از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود: «وقتی انسان به جایگاه خواب خود می‌رود، فرشته‏ بزرگواری و شیطان سرکشی به‌سوی او می‌‌آیند. فرشته به‌او می‌گوید: روز خود را به‌خیر ختم کن و شب را با خیر افتتاح کن و شیطان به‌او می‏‌گوید: روز خود را با گناه ختم کن و شب را با گناه افتتاح کن. پس اگر از فرشته اطاعت کرد و روز خود را با یاد خدا ختم نمود و شب خود را با ذکر خدا آغاز نمود به این ترتیب که وقتی به محل خواب خود رفت، سی و چهار مرتبه الله اکبر، سی و سه مرتبه سبحان الله و سی و سه مرتبه الحمدلله را در وقت خواب گفت(در برخی از روایات آمده اول سبحان الله، سی و سه مرتبه، بعد سی و سه مرتبه الحمدلله، سپس سی و چهار مرتبه الله اکبر بگوید) ، فرشته آن شیطان را از او رانده و دور می‌کند و او را تا هنگام بیداری، محافظت می‌‏کند. هم‌چنین وقتى بيدار می‌شود، شيطان با شتاب پيش او آمده و مشابه سخنى را كه پيش از خواب به‌وى گفته بود، مى‌‏گويد و فرشته نيز مانند همان سخنى كه پيش از خوابيدن به‌وى گفته بود، مى‌‏گويد، پس اگر بنده به‌همان صورتى كه نخست خدا را ياد كرد، خداوند عزّ و جلّ را ياد كند، فرشته، شيطان را از او دور کرده و شيطان از او دور می‌شود و خداوند عزّ و جلّ در برابر اين عمل، عبادت يک شب را براى او مى‌‏نويسد».[41]‏

 

تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) موجب نجات از بدبختی و شقاوت

هر انسانی به تناسب بینش و نگرشی که به‌جهان هستی دارد، به‌دنبال خوش‌بختی است و کارها و برنامه‌‌هایش را در جهت رسیدن به‌سعادت و گریز از شقاوت پی‌ریزی می‌کند. از جمله آثار و برکات تسبیح حضرت فاطمه (سلام الله علیها)، نجات یافتن از شقاوت و بدبختی است.

روزی امام صادق (علیه السلام) ابوهارون را مخاطب ساخته، از تعلیم تسبیح حضرت فاطمه (سلام الله علیها) به‌کودکان سخن به‌میان آورد و فرمود: «ای ابا هارون! ما بچه‌های خود را همان‌طور که به‌نماز امر می‌کنیم، به تسبیحات حضرت فاطمه (سلام الله علیها) نیز امر می‌کنیم، تو نیز بر آن مداومت کن؛ زیرا هر بنده‌ای که بر آن مداومت ننماید، دچار شقاوت شده و سرانجام نیکی نخواهد داشت».[42]

از این حدیث شریف استفاده می‌شود که شایسته است والدین محترم، تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) را مانند نماز به‌فرزندانشان آموزش دهند، تا زمینه‌های سعادت‌مندی و نیک‌فرجامی آنان را فراهم نمایند.

 

کتاب‌نامه مقاله تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها)

1. ‏ قرآن کریم.
2. ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على؛ مناقب آل أبي طالب (عليهم السلام)؛ علامه، چاپ اول، قم، 1379‌ق.
3. ابن طاووس، على بن موسى؛ فلاح السائل و نجاح المسائل؛ بوستان كتاب‏، چاپ اول، قم، 1406ق.
4. ابن عربی، ابو عبدالله محيى الدين محمد؛ تفسیر ابن عربی؛ تحقيق: سمير مصطفى ربا؛ دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، بیروت، 1422ق.
5. ابن عربی، ابو عبدالله محيى الدين محمد؛ فصوص الحکم؛ انتشارات الزهراء، بی‌جا، 1370ش.
6. بهائى، محمد بن حسین؛ منهاج النجاح في ترجمة مفتاح الفلاح‏؛ ترجمه: بسطامى‏، على بن طيفور؛ حكمت، چاپ ششم، تهران، 1384ش.
7. تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد؛ تصنيف غرر الحكم و درر الكلم؛ محقق/ مصحح: درايتى، مصطفى‏؛ دفتر تبليغات، چاپ اول، قم‏، 1366 ش‏.
8. حر عاملى، محمد بن حسن؛ وسائل الشيعة؛ محقق/ مصحح: مؤسسة آل البيت (عليهم السلام‏)؛ مؤسسة آل البيت (عليهم السلام)، چاپ اول، قم‏، 1409ق.
9. حميرى، عبدالله بن جعفر؛ قرب الإسناد؛ محقق/ مصحح: مؤسسة آل‌البيت (عليهم السلام‏)؛ مؤسسة آل‌البيت (عليهم السلام)، چاپ اول، قم، 1413ق.
10. راغب اصفهانى، حسين بن محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن‏؛ دار القلم‏، چاپ اول‏، بيروت‏، 1412ق‏.
11. سایت اسلام‌کوئست.
12. سایت اندیشه برتر.
13. شعيري، محمد بن محمد؛ جامع الأخبار؛ مطبعة حيدرية، چاپ اول، نجف، بى‌تا.
14. صدوق، محمد بن علی؛ المقنع؛ محقق/ مصحح: گروه پژوهش مؤسسه امام هادى (عليه السلام)؛ مؤسسه امام هادى (علیه‌السلام)، چاپ اول، قم، 1415ق.
15. صدوق، محمد بن على؛ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال؛ دار الشريف الرضي للنشر، چاپ دوم، قم، 1406ق.
16. صدوق، محمد بن على‏؛ من لا يحضره الفقيه؛ محقق/ مصحح: غفارى، على اكبر؛ دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‏، چاپ دوم، قم، 1413ق.
17. صدوق، محمد بن على؛، معاني الأخبار؛ محقق / مصحح: غفارى، على اكبر؛ دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‏، چاپ اول، قم، 1403 ق.
18. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان في تفسیر القرآن؛ ترجمه: موسوی‌همدانی، محمدباقر؛ دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسين حوزه علميه قم‏، چاپ پنجم، قم، 1374ش‏.
19. فراهيدى، خليل بن احمد؛ كتاب العين؛ نشر هجرت‏، چاپ دوم، قم، 1409ق.‏
20. فيض كاشانى، ملا محسن؛ المحجة البيضاء في تهذيب الإحياء؛ جامعه مدرسين‏، چاپ چهارم، قم، 1417ق.‏
21. فيومى، أحمد بن محمد؛ المصباح المنير في غريب الشرح الكبير للرافعى‏؛ مؤسسة دارالهجرة، چاپ دوم، قم، 1414ق.
22. کلینى، محمد بن يعقوب؛ الکافی؛ محقق/ مصحح: غفارى، على اكبر و آخوندى، محمد؛ دار الكتب الإسلامية، چاپ چهارم‏، ‏تهران، 1407ق.
23. مجلسى، محمدباقر؛ بحار الأنوار؛ محقق/ مصحح: جمعى از محققان؛ دار إحياء التراث العربي، دوم، بيروت، 1403ق.
24. مجلسى، محمدتقى؛ روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه؛ محقق/ مصحح: موسوى كرمانى، حسين و اشتهاردى، على پناه؛ مؤسسه فرهنگى اسلامى كوشانبور، چاپ دوم، قم، 1406ق.
25. محمدی ری‌شهری، محمد؛ منتخب نهج الذكر؛ ترجمه: شیخی، حمیدرضا؛ مؤسسه دارالحدیث، قم، ۱۳۸۷ش.
26. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1360ش.
27. مفيد، محمد بن محمد؛ كتاب المزار – مناسك المزار؛ محقق/ مصحح: ابطحى، محمد باقر؛ كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد (رحمة الله عليه)‏، چاپ اول، قم، 1413ق.
28. ورّام بن أبي فراس، مسعود بن عيسى؛ تنبيه الخواطر و نزهه النواظر المعروف بمجموعة ورّام؛ مكتبة فقيه، چاپ اول، قم، 1410ق.

[1]. راغب اصفهانى، حسين بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن‏، ج 1، ص 392‏.

[2]. همان.

[3]. فيومى، أحمد بن محمد، المصباح المنير في غريب الشرح الكبير للرافعى، ج 1، ص 262.

[4]. «التسبیح: هو التنزیه عن الشریک و العجز و النقص‏….». ابن عربی، ابو عبدالله محيى الدين محمد، تفسیر ابن عربی، تحقيق: سمير مصطفى ربا، ج 1، ص 26؛ فراهيدى، خليل بن احمد، كتاب العين‏، ج 3، ص 151.

[5]. «سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سُبْحانَ اللَّهِ مَا یَعْنِی بِهِ قَالَ تَنْزِیهَهُ». کلینى، محمد بن يعقوب، الکافی، محقق/ مصحح: غفارى، على اكبر و آخوندى، محمد، ج 1، ص 118، ح 11.

[6]. «التسبیح تنزیه الله عن الشریک و عن صفات النقص کالعجز و أمثاله، فی حین أن التقدیس تنزیه الله عما سبق و عن کل صفات الممکنات و لوازمها- حتى کمالاتها- و عن کل ما یتوهم و یتعقل فی حقه تعالى من الأحکام الموجبة للتحدید و التقیید» ابن عربی، ابو عبدالله محيى الدين محمد، فصوص الحکم، ص 4.

[7]. سایت اسلام کوئست، نمایه «حمد و تسبیح».

[8]. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان في تفسیر القرآن، ترجمه: موسوی همدانی، محمدباقر، ج 13، ص 5‏.

[9]. سایت اسلام کوئست، نمایه «حمد و تسبیح».

[10]. «اصحاب صفه» یا «اهل صفه»، گروهی از مهاجران بودند که به دلیل نداشتن خانه و زندگی و یا فامیل در شهر مدینه، ناگزیر ابتدا بخشی از مسجد النبى (صلی الله علیه و آله و سلم) را برای جا و مکان برگزیدند و در آن‌جا استراحت می‌کردند و سپس صفّه‌ای (سایبانی) برای آنان در کنار مسجد آماده شده و به آن‌جا منتقل شدند. تعدادی از افراد معروف اهل صفه عبارت بودند از: بلال، ابو عبیده، ابو یقظان، عمار بن یاسر، عبد اللّه بن مسعود، عتبة بن مسعود، مقداد بن اسود، عتبة بن غزوان، زید بن خطاب، ابو کبشه.

[11]. ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على‏، مناقب آل أبي طالب (عليهم السلام)، ج 3، ص 341؛ صدوق، محمد بن على‏، من لا يحضره الفقيه، محقق/ مصحح: غفارى، على اكبر، ج 1، ص 320‏.

[12]. کلینى، محمد بن يعقوب، الکافی، محقق/ مصحح: غفارى، على اكبر و آخوندى، محمد، ج 3، ص 343، ح 14.

[13]. همان، ج  3، ص 342، ح 6.

[14]. همان، ح 15.

[15]. شعيري، محمد بن محمد، جامع الأخبار، ص 55.

[16]. الکافی، ج  2، ص 499 و 500، ح 3.

[17]. احزاب، 41.

[18]. الکافی، ج  2، ص 500، ح 4.

[19]. صدوق، محمد بن علی، المقنع، محقق/ مصحح: گروه پژوهش مؤسسه امام هادى (عليه السلام)، ص 97.

[20]. بهائى، محمد بن حسین، منهاج النجاح في ترجمة مفتاح الفلاح‏، ترجمه: بسطامى‏، على بن طيفور، متن،  ص 106 و 108 .

[21]. فيض كاشانى، ملا محسن، المحجة البيضاء في تهذيب الإحياء، ج 2، ص 348.

[22]. الکافی، ج 2، ص 521.

[23]. همان، ج 3، ص 342، ح 12.

[24]. حر عاملى، محمد بن حسن‏، وسائل الشيعة، محقق/ مصحح: مؤسسة آل‌البيت (عليهم السلام‏)، ج 6، ص 440.

[25]. با اقتباس از سایت اندیشه برتر.

[26]. کلینى، محمد بن يعقوب، الکافی، محقق/ مصحح: غفارى، على اكبر و آخوندى، محمد، ج 3، ص 343.

[27]. احزاب، 41.

[28]. الکافی، ج 2، ص 500، ح 4.

[29]. مفيد، محمد بن محمد، كتاب المزار- مناسك المزار، محقق/ مصحح: ابطحى، محمد باقر، ص 150، ح 1.

[30]. مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، محقق/ مصحح: جمعى از محققان‏، ج 82، ص 340، ح 31.

[31]. كتاب المزار- مناسك المزار، ص 151، ح 5؛ محمدی ری‌شهری، محمد، منتخب نهج الذكر، ترجمه: شیخی، حمیدرضا، ج 1، ص 279.

[32]. کلینى، محمد بن يعقوب، الکافی، محقق/ مصحح: غفارى، على اكبر و آخوندى، محمد، ج 3، ص 343، ح 14.

[33]. همان، ح 15؛ صدوق، محمد بن على‏، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال‏، ص 163.

[34]. سایت اسلام کوئست: «نمایه: ارجحیت تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) بر نماز نافله بین فریضتین».

[35]. رعد، 28.

[36]. احزاب، 41.

[37]. صدوق، محمد بن على‏، معاني الأخبار، محقق/ مصحح: غفارى، على اكبر، ص 193، ح 5.

[38]. تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، محقق/ مصحح: درايتى، مصطفى، ص 189، ح 3636، 3637 و 3642؛ ورام بن أبي فراس، مسعود بن عيسى‏، تنبيه الخواطر و نزهه النواظر المعروف بمجموعة ورّام،‏ ج ۲، ص ۱۲۲.

[39]. ابن طاووس، على بن موسى‏، فلاح السائل و نجاح المسائل‏، ص 165.

[40]. صدوق، محمد بن على‏، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 163.

[41]. ابن طاووس، على بن موسى‏، فلاح السائل و نجاح المسائل‏، ص 279.

[42]. کلینى، محمد بن يعقوب، الکافی، محقق/ مصحح: غفارى على اكبر و آخوندى، محمد، ج 3، ص 343، ح 13.