تداوم و استمرار اخلاص

یکی از مشکل ترین کارها، تداوم اخلاص در اعمالی است که انسان برای خداوند انجام می دهد. احیاناً، اخلاص در عمل و استمرار بر آن، مشکل تر از انجام اصل عمل است. امام صادق (ع) می فرماید: “باقی ماندن بر عمل خالصانه، سخت تر از اصل انجام عمل است”.[1]

بنابراین، در فرهنگ اسلام، نه تنها حُسن فعلی (خوب بودن عمل) لازم است، بلکه حسن فاعلی (با نیت خالصانه انجام دادن) نیز در قبولی اعمال شرط شده است. مضافاً بر این که تنها انجام خالصانۀ اعمال، کافی نیست. استمرار نیت خالصانه، شرط دیگر قبولی اعمال است. خداوند در قرآن به زیبایی، این مسئله را بیان کرده است. در باب صدقات (نیکی ها) می فرماید: “اى مؤمنان! صدقات خود را با منّت و آزار باطل نكنيد، مانند كسى كه براى ريا و نماياندن به مردم مالش را انفاق مى‏كند و به خدا و رستاخيز ايمان ندارد. پس حكايت آن چون تخته سنگى است كه بر آن خاكى باشد و رگبارى بر آن ببارد و خاك آن را بشويد. آنان به چيزى از آنچه حاصل نموده‏اند دست نيابند، و خداوند گروه كافران را هدايت نمى‏كند”.[2]

این آیه در بیان حال کسانی است که اعمال نیک و با نیت خالصانه انجام می دهند، سپس به سبب منت گذاشتن و اذیت کردن (که نشان از نیت غیر خالص دارد)، عملش را باطل می کنند. خداوند این افراد را به ریا کارانی تشبیه کرده است که همۀ اعمالشان، از ابتدا و به سبب ریا، باطل است.

پس همان طور که انجام عمل نیک، سفارش شده است، نگه داری از آن نیز، مهم شمرده شده است. انجام اعمال پسندیده، مثل به دست آوردن گوهری گرانبها است. وقتی شخص، چنین گوهری را به دست می آورد باید به خوبی از آن مواظبت کند تا بتواند در بازار قیامت آن را ارائه کند. خداوند می فرماید: “هر كس كار نيكى بياورد، ده چندان آن پاداش دارد، و هر كس كار بدى بياورد، جز مانند آن مجازات نشود، و بر آنها ستم نرود”.[3] همان طور که در آیۀ مورد نظر می بینید، خداوند نمی فرماید: “هر کس کار خوب انجام دهد”، بلکه می فرماید: “هرکس کار خوب را با خود بیاورد”. بنابر این، معنای آیه این است که انسان باید بعد از انجام کار های نیک و حسنات، شرایطی را مهیا کند، تا بتواند این اعمال صالح را با خود به سرای باقی بیاورد.[4] لذا باید از هرگونه ریا، منت گذاشتن و .. که باعث از بین رفتن حسنات می شود، خود داری کند.

از برخی روایات، چنین استفاده می شود که اگر شخص، در اعمالش مقداری هم برای غیر خدا انجام دهد، مورد قبول واقع نمی شود. امام صادق (ع) می فرماید: خداوند فرموده است. من بهترین شریک هستم. هر گاه کسی عملی را هم برای من و برای غیر من انجام دهد، تا خالصانه انجام ندهد، مورد قبول من واقع نمی شود. (و همه آن عمل را به شریکم می دهم)![5]

دیگر مباحث مهم و مربوط به اخلاص و نگه داری آن را می توانید در آدرس های زیر ببینید.

1. سؤال 738 (سایت: 1038)، تحصیل نیت خالص.

2. سؤال 5073 (سایت: 5295)، درمان ریا.

3. سؤال 1320(سایت: 1320)، تناسب ثواب با اعمال.

[2] بقره، 264.

[3] انعام، 160، “مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَ مَنْ جاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلا يُجْزى‏ إِلَّا مِثْلَها وَ هُمْ لا يُظْلَمُون‏”.

[4] با استفاده از درس های تفسیر حضرت آیت الله جوادی آملی.

[5] کافی، ج 2، ص 295، باب الریاء.