تخریب قبرستان بقیع

اندیشه وهابی و تخریب قبور و شرک دانستن زیارت قبور و توسل به ارواح اولیاءالله اگرچه در تاریخ اسلام، سابقه داشته،[1] اما ابن تیمیه و سپس عبدالوهاب نجدی، آن را گسترش داده‌اند.

با قدرت گرفتن وهابیان در عربستان که زیارت قبور را شرک و وجود بقعه‌ها و ضریح در پیرامون قبور را از مظاهر شرک می‌دانند، رویکرد به بقیع و دیگر زیارت‌گاه‌ها دچار تغییر شد؛ در سال ۱۲۲۰قمری مدینه به محاصره نیروهای وهابی درآمد. پس از تسلیم شدن شهر، سعود بن عبدالعزیز همراه توقیف و تصرف همه اموال موجود در خزائن حرم نبوی، دستور ویران کردن همه گنبدهای بقیع را صادر کرد.[2] که دولت وقت عثمانی (سلطان محمود دوم) فرمان سرکوبی آنان را در ذی‌القعده ۱۲۲۲ خطاب به محمد علی پاشا، والی مصر، صادر کرد.[3] آنان سرانجام فتنه وهابیان را در چهارشنبه ۸ ذی‌القعده ۱۲۳۳ق سرکوب ساخته[4] و آثار تخریبی را بازسازی کردند.[5] وهابیان بار دیگر در صفر ۱۳۴۴ قمری به مدینه حمله کردند و با بدعت شمردن بنای بر قبور و زیارت، به تخریب اماکن مذهبی پرداختند. این تخریب‌ها اعتراضات شدیدی را در کشورهای مسلمان از جمله ایران برانگیخت. آیت الله مدرس در مجلس ایران برای مقابله با این عمل تلاش کرد و موضوع تشکیل کمیسیونی را برای بررسی موضوع مطرح ساخت.[6]

هم‌چنین دولت ایران ۱۶ صفر سال ۱۳۴۴قمری (۱۳۰۴ش) را به مناسبت هتک حرمت به بقیع، عزای عمومی اعلام کرد.[7]

در رمضان همان سال، مفتی وهابیان، شیخ عبدالله بُلَیهد، از مکه وارد مدینه شد و برای تخریب قبور، زمینه‌سازی کرد. بدین ترتیب در ۸ شوال ۱۳۴۵قمری، بقعه‌های بقیع تخریب گردید.[8]

شیعیان، در سالگشت این واقعه که با عنوان یوم الهدم شهرت یافته، مجالسی برگزار می‌کنند و به مرثیه‌خوانی و یادآوری حادثه تخریب بقیع می‌پردازند.

عدم بازسازی اماکن تخریب شده بقیع، تا سال‌ها مانع آن شد که حکومت ایران، دولت سعودی را به رسمیت بشناسد و پس از آن نیز این مسأله، تا مدت‌ها موجب تیرگی روابط طرفین بود.[9]

در نهایت ۱۰ مهر ۱۳۰۵شمسی مطابق ۲۵ ربیع‌الاول ۱۳۴۵قمری، پیشنهاد تشکیل کمیسیون در مجلس ایران به تصویب می‌رسد. کمیسیونى مرکب از دوازده نفر منتخب از شعب شش‌گانه مجلس تحت عنوان (کمیسیون حرمین شریفین) تشکیل و با شرکت دولت در قضیه ظهور طائل وهابیه و تجاوزات مستقیم و غیرمستقیم آنها و تعیین تلکیف آتیه خطه حجاز مطالعات لازمه نموده نتیجه را به مجلس اطلاع دهند کمیسیون مزبور به توسط دولت می‌تواند لدى‌الاقتضا با مقامات روحانیت و دول اسلامى مذاکره نموده نشریات آنها را جلب نمایند. عضویت در کمیسیون ‌مزبور مانع عضویت دو کمیسیون دیگر مجلس نخواهدبود.[10]

[1]. ن.ک: نجمی، محمد صادق، تاریخ حرم ائمه، ۱۳۸۰، بخش پیشگفتار.

[2]. هاجری، یوسف، البقیع قصة التدمیر، ص ۸۴.

[3]. محامی،‌ محمد فریدبک، تاریخ الدولة العلیة العثمانیة، ص ۴۰۶.

[4]. ادوارد جوان، مصر فی القرن التاسع عشر، ترجمه به عربی: محمد مسعود، ص ۵۸۱.

[5]. جعفریان، رسول، پنجاه سفرنامه، ج ۳، ص ۱۹۶.

[6]. جلسه: ۱۹۳ صورت مشروح مجلس یوم هشتم شهریور هزار و سیصد و چهار مطابق ۱۰ صفر ۱۳۴۴ .

[7]. مکی، مدرس قهرمان آزادی، ج ۲ ص ۶۸۲

[8]. تاریخ حرم ائمه، ص ۵۱.

[9]. محقق، علی، اسناد روابط ایران و عربستان سعودیص ۶۱، ش ۱۸.

[10]. صورت مشروح مجلس یکشنبه دهم مهر ماه ۱۳۰۵ مطابق بیست و پنجم ربیع‌الاول ۱۳۴۵.