تبدیل معابد به مسجد

معابد یهود و نصارا (مسیحیان) که در سرزمین های اسلامی شناخته شده ­اند، تا زمانی که صاحبان آن منقرض یا متفرق نشده باشند و به قرارداد ذمّه و شریط آن نیز عمل می کنند، از احترام لازم برخوردار می­ باشند و کسی حق تعرّض به آنها را ندارد. احترام این معابد و اسباب و وسایل موجود در آن با وجود دو شرط فوق حتی در صورتی که ویران شوند و کسی نیز به آبادنی و عمران آن اقدام ننماید، محفوظ است. ولی در صورتی که معابد یهود و نصارا در «دار الحرب»[1] قرار گرفته باشد، برای مسلمانان جایز است که آنها را به مسجد تبدیل کنند.

صاحب جواهر (ره) در این زمینه می گوید: «مراد از انقراض اهل ذمّه آن است که همگی آنان به گونه ای از بین بروند که کسی از آنان در کشور اسلامی باقی نماند و یا این­که قرارداد ذمّه آنان منتفی شده باشد. بنابراین تنها از بین رفتن کسانی که در سرزمین خاصی زندگی می کنند و یا انقراض دسته ­ای که این معبد را بنا نموده اند، برای جواز  تبدیل آن به مسجد کافی نیست. هر چند این احتمال وجود دارد که در دو صورت اخیر چنانچه معابد مذکور، معطل و بدون استفاده مانده باشد، تبدیل آن به مسجد جایز باشد».[2]

مستند حکم فقیهان در موارد تبدیل معابد یهود و نصارا به مسجد، علاوه بر  اطلاقات و عموماتی که دلالت می کنند کلیه مکان ­ها «بجز آن­چه استثنا شده»، صلاحیت مسجد شدن را دارند، حدیث صحیحی است که نقل شده است: «شخصی به نام عیص می گوید: از امام صادق (ع) در مورد معابد یهود و نصارا سؤال کردم که آیا ویران نمودن آنها به قصد بنای مسجد، جایز است؟ امام (ع) فرمود: بلی».[3]

برخی از فقیهان تصریح کرده ­اند از آن­جا که جهت وقف این مکان ­ها، عبادت بوده، تبدیل آنها تنها به مسجد جایز است و قرار دادن آن در مِلک شخصی جایز نیست.[4]

اینک به دو استفتا و پاسخ آن در همین مورد اشاره می شود:

سؤال: چند سال قبل کلیمیان خرم آباد به اسرائیل مهاجرت نمودند. در حال حاضر فقط دو خانوار از آنها باقی است و کنیسه ­ای از کلیمیان باقی مانده که به علت عدم استفاده به واسطه نبودن یهودی ­ها تدریجاً مخروبه گردیده و اکنون محل تجمع معتادین شده است، تکلیف چیست؟

جواب: معابد مذکوره در حکم مساجد مسلمانان است. مؤمنان آن­جا را مسجد قرار دهند و احکام مسجد برآنها جاری می شود.[5]

سؤال: امکنه­ای که مسلمانان از مسیحی­ها می خرند، مثل حمام و کلیسا، بالتبع مِلک مسلمانان می شود، آیا می توانند مورد استفاده قرار دهند یا نه؟

جواب: استفاده (شخصی) از حمام مانعی ندارد ولی کلیسا را مسجد کنند و نماز در آن بی اشکال است.[6]