تبحّر میرزا مهدی اصفهانی در فلسفه و عرفان

مرحوم میرزا از نظر تدریس معقول، رتبه اول را داشت و در این زمینه کم‎نظیر بود. در چنین فضایی که نوع طلبه‎ها و فضلای مشهد، فلسفه و عرفان می‎خواندند و آن‌را مانند وحی منزل می‎دانستند، آقا میرزا مهدی اصفهانی به مشهد آمد و معارف تدریس نمود. در نجف تدریس فلسفه و مبانی عرفان را داشت ولی در مشهد به نقد مبانی فلسفه و عرفان پرداخت. البته میرزا در بدو ورود به مشهد فلسفه را تدریس می‎کند تا نشان بدهد در فلسفه تا چه اندازه استاد است و تبحر دارد. در واقع در برهه‌ای از زمان درس آقابزرگ حکیم تعطیل می‎شود. میرزا مهدی اصفهانی در ابتدا با اثبات اشراف و احاطه کامل خود بر مبانی فلسفه و عرفان، به تدریج به نقد این مبانی می‎پردازد.

 فضلای مشهد پای درس میرزا مهدی می‎رفتند تا محتوای تدریس ایشان را نقد کنند، بلکه از میدان بیرون برود. شاگردان آقابزرگ؛ مانند شیخ محمود حلبی، غلامحسین بادکوبه‎ای، شیخ علی محدث خراسانی، شیخ هاشم قزوینی به درس میرزا مهدی اصفهانی می‎روند. رفته رفته متوجه می‎شوند که میرزا مهدی به مبانی فلسفه مسلّط است و اشراف کامل دارد و نقدی که به ادله عقلی و نقلی می‎کند، وارد است؛ لذا این افراد هم از مبانی فلسفه و عرفان فاصله می‎گیرند و خودشان مروج مبانی میرزا مهدی اصفهانی می‎شوند. به این ترتیب اساتید و فضلای مشهد مرید میرزا مهدی اصفهانی و نقاد فلسفه و عرفان می‎شوند. شیخ غلامحسین محامی، شیخ هادی کدکنی، شیخ محمود حلبی، میرزا علی‎اکبر نوقانی، شیخ هاشم قزوینی و …، که از اساتید مطرح فلسفه بودند، نقاد مبانی فلسفه می‎شوند. پس آرام آرم  به‎طور طبیعی جو علمی حوزه علمیه مشهد از روی علم و آگاهی مبانی فلسفه و عرفان را ترک می‎کند.[1]

مرحوم میرزا نه تنها در فقه و اصول مجتهد و صاحب نظر و در اوج فقاهت بود، بلکه در فلسفه و عرفان نیز تسلط و تبحر خاصی داشت.[2]

[1]. طالبیان شریف، حسن، مجله حریم امام، سال هفتم، شماره 343، ص 20.

[2]. مهدوی دامغانی،‌ احمد، همان، ص 15.