تاریخچه حدیث

شیعه به پیروی از اهل بیت عصمت (ع)، نوشتن حدیث را از همان آغاز شروع نمود، ولی عامه (اهل سنت) به پیروی از خلیفه دوم و بعضی دیگر از صحابه، بدین بهانه که حدیث با قرآن مشتبه می شود و اهتمام به حدیث جای اهتمام به قرآن را می گیرد، کتابت حدیث را مکروه شمرده بودند، آن گاه متوجه اشتباه خود شدند که یک قرن از هجرت رسول اکرم (ص) می گذشت. در قرن دوم سد کراهت حدیث به دست «عمر بن عبدالعزیز» خلیفه زاهد اموی که خود از نوادگان خلیفه دوم بود، برچیده شد.

تدوین حدیث از سوی اهل بیت (ع) و پیروان آنها یک قرن پیش از اهل سنت آغاز شده بود و در عصر امامت حضرت باقر (ع) ادامه داشت که با بخشنامه عمر بن عبدالعزیز، عامه نیز به همراه مکتب اهل بیت به تألیف و تدوین حدیث پرداختند.

اولین کتاب حدیث را حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) نگاشته است که در نزد ائمه (ع) بود و گاه از آن نقل حدیث می شد.

«مصحف فاطمه (ع)» کتاب دیگری است در حدیث که از سوی معصوم به رشته تحریر درآمده است.

«کتاب ابورافع» در سنن و احکام و قضایا و «کتاب سلمان فارسی» در «آثار»[1] از نخستین کتب حدیث هستند که در مکتب اهل بیت به دست شاگردان ایشان فراهم آمده است. ابوذر غفاری، اصبغ بن نباته، عبیدالله بن ابی رافع، حرث بن عبدالله، ربیعة ابن سمیع، سلیم بن قیس، میثم تمار، عبیدالله بن حر، محمد بن قیس بجلی و یعلی بن مرة از نویسندگان طبقه اول شیعه در علم حدیث به حساب می آیند.

در طبقه دوم کتابی که از شیعه مانده و راویان هر طبقه، آن را روایت کرده اند، «صحیفه سجادیه» امام علی بن الحسین بن علی (ع) است که به زبور آل محمد (ص) معروف است.

زید بن علی بن حسین بن علی الشهید، جابر بن یزید جعفی، حسین بن ثور و زیاد بن منذر از دیگر روات این طبقه محسوب می شوند.

از نیمه اول قرن دوم، یعنی در عصر امام باقر و امام صادق (ع) شیعه از آزادی نسبی برخوردار گردید و نقل روایت و ضبط و کتابت حدیث به اوج خود رسید. چهار هزار تن از افراد مورد وثوق در این دوره از امام صادق (ع) روایت نقل نموده اند و چهار صد کتاب حدیثی در اصول، در این دوره تألیف گردید که به «اصول اربعماة»[2] معروف است.

با طرح مسئله ولایت عهدی حضرت امام رضا (ع) و هجرت آن حضرت به ایران، خیل عشاق به سوی ایشان شتافتند، به طوری که 360 تن بدون واسطه از ایشان حدیث نقل کرده اند.[3]