تاریخچه بورس در جهان

اندیشه ایجاد بورس در جهان، زمانی شکل گرفت که عده‌ای از بازرگانان اروپایی از فعالیت‌های تجاری خود ضرر کردند؛ بنابراین به‌فکر راه حلی افتادند تا به‌وسیله آن بتوانند جلوی این ضرر را بگیرند و یا آن را به‌حداقل برسانند. نتیجه آن شد که تعدادی از بازرگانان، عده‌ای را در فعالیت‌های خود شریک کردند تا با این روش، سود و زیان احتمالی را با آنها تقسیم کنند. این تجربه موفقیت آمیز بود، لذا به تدریج هر تاجری سعی می‌کرد تا فعالیت‌های تجاری خود را با این روش ادامه دهد، به خصوص که این روش برای افرادی که فعالیت‌های بزرگ اقتصادی انجام می‌دادند بسیار مطلوب‌تر بود. رفته رفته این تجربه قانونمند شد و به‌تشکیل شرکت‌های سهامی تبدیل گردید. اولین تجربه مربوط به تشکیل یک شرکت سهامی در کشور روسیه بود که در سال ۱۳۵۳ میلادی تصمیم گرفت کالاهایی را بدون این که آفریقا را دور بزند، از شمال اروپا به شرق آسیا و چین ببرد و این کاری بود که احتمال ضرر در آن بیشتر بود. برای انجام این کار عده‌ای از تجار سرمایه لازم را تأمین کردند و هر کس به نسبت سرمایه خود در سود و زیان شرکت شریک شد و این کار با موفقیت صورت گرفت. بعدها با گسترش مبادلات در اروپا به سرمایه‌های زیادتر و شرکای بیشتری نیاز شد. برای این کار نیاز به مراکزی بود تا بتوان بین سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران رابطه برقرار کرد. چنین مراکزی تأسیس شدند و بورس نام گرفتند.[1]

اولین بورس رسمی اوراق بهادار در سال 1460 میلادی در شهر آنورس بلژیک کلید خورد. سپس رسمی‌ترین بورس دنیا در اوایل قرن هفدهم میلادی در شهر آمستردام هلند تشکیل شد و كمپانی معروف استعماری هند شرقی، اولین شركتی بود كه سهام خود را در آن عرضه كرد.[2] بورس آمستردام امروزه یکی از منابع مهم تأمین سرمایه در سطح بین‌المللی است.

دومین بورس معتبر دنیا، بورس لندن است که از سال 1801 میلادی با انتشار 4000 سهم 50 پوندی و با عضویت 500 نفر افتتاح گردید. بورس وال استریت نیویورک هم در اواخر قرن هیجدهم در محله‌ای در زیر سایه‌ درخت نارون بزرگی در خیابان وال استریت شروع شد و با وجود رقبای دیگر، در مقام اول از حیث حجم معاملات و اهمیت در بازار سرمایه آمریکا قرار دارد. بورس نیویورک در حال حاضر بزرگ‌ترین بازار سرمایه دنیاست.[3] از بورس‌های مهم دیگر می‌توان به بورس توکیو اشاره کرد که تا سال 1992، بزرگ‌ترین بازار سرمایه دنیا محسوب می‌شد. این بازار از پویایی و ارتباط درونی بورس‌ها و بانک‌های ژاپنی‌ نشأت می‌گیرد.[4] با شروع فعالیت بورس‌های بزرگ جهان، به تدریج سایر كشورها نیز دارای بورس شدند تا آن‌جا كه امروز كمتر كشوری را می‌توان یافت كه بورس نداشته باشد.[5] اکثر بورس‌ها در سازمانی به نام «فدراسیون جهانی بورس‌های اوراق بهادار» عضویت دارند.[6]

رشد بورس سهام و جاافتادن آن در عملیات تجاری و اقتصادی،‌ با انقلاب صنعتی اروپا و شکوفایی اقتصاد تازه متحول شده آن قاره از کشاورزی به صنعتی همراه بوده است.[7] نکته قابل توجه آن که درست در هنگام جهش معاملات بورس و پا گرفتن آن، دول اروپایی؛ مانند انگلستان، آلمان و سوئیس، قوانین و مقررات ناظر بر فعالیت این نهاد را وضع کردند و قبل از این که امنیت سرمایه‌گذاری به خطر افتد و موجباتی فراهم شود که صاحبان پس‌اندازهای کوچک، صنایع نوپای اروپایی را از موهبت مشارکت خود محروم نمایند، قوانینی وضع شد تا از هر گونه تقلب و تزویر و پایمال شدن حقوق صاحبان سهام، جلوگیری گردد.[8]

[1]. فنایی، سید مجتبی، دانستنی های بورس و بازار سرمایه، ماهنامه بورس، شماره 86، ص 74؛ سایت خانه سرمایه، «بورس چیست و چگونه می‌توانیم در این بازار سرمایه گذاری کنیم؟».

[2]. گلریز، حسن، بورس اوراق‌ بهادار، ص 19 – 24؛ دانستنی‌های بورس و بازار سرمایه، ص 74.

[3]. دوانی، غلامحسین، بورس، سهام و نحوه قیمت‌گذاری سهام شرکت‌ها، ص 11 و 12؛ بورس اوراق‌ بهادار، ص 19 – 24.

[4]. بلوریان تهرانی، محمد، بورس اوراق بهادار و آثار ‌آن بر اقتصاد و بازرگانی کشور، ص 5 – 8.

[5]. دانستنی‌های بورس و بازار سرمایه، ص 74؛ سایت پژوهه: «مقاله بورس» و «مقاله بورس اوراق بهادار».

[6]. گلستانی، پرویز، بورس اوراق بهادار و فرآیند خصوصی سازی در ایران، فصلنامه مطالعات مدیریت، بهبود و تحول، شماره های 13 و 14، ص 23.

[7]. سایت خانه سرمایه، «هر آنچه می‌خواهید از بورس بدانید (قسمت اول)».

[8]. همان.