تاریخچه انتخابات در جهان

هرچند بسیاری معتقدند که مشارکت مردمی در اولین جوامع انسانی (شهر‌ها، روستا‌ها و قبایل اولیه) نیز وجود داشته و ریشه‌های آن را به دوره ودایی در هند و جوامع اولیه سومری و سامی بر‌می‌گردانند، اما آن‌چه اکثر مورخان بر سر آن اجماع دارند این است که اولین انتخابات، به معنای دموکراتیک خودش، در یونان باستان و آتن شکل گرفت.

در آتن قرون ۵ و ۶ قبل از میلاد، سیستم حکومتی دموکراسی (به معنای قدرت مردم) شکل گرفت. در این دوره شهروندان آتنی (مردان بزرگ‌سال آتنی‌الاصل) هر ساله در شورایی شرکت کرده و قدرت را به یکی از شهروندان می‌دادند. این مردان هر کدام هم سهمی در قدرت داشته و هر شهروند هر روز، وظیفه اداره مجلس کوچک آتن (بولسیس) را بر عهده داشت.

مشخص است که دموکراسی آتنی و انتخاباتش بسیار بدوی و باستانی بوده و شباهت زیادی با انتخابات امروزی ندارد. با این حال، سنت انتخابات از یونان به روم رفت و تا قدرت‌گیری اگوستوس^[1] در سال ۲۷ ق.م در جمهوری روم برگزار می‌شد. اعضای مجلس سنای روم، توسط شهروندان و شارمندان رمی^[2] انتخاب می‌شدند.

با ورود اروپا به دوران قرون وسطی و قدرت‌گیری سیستم عریض و طویل کلیسا، سیستم‌های سیاسی دموکراتیک نیز کم‌رنگ شد؛ با این حال، در داخل سیستم کلیسا و ذیل فرآیند انتخاب پاپ و برخی تصمیمات مهم، مجامعی از اسقف‌ها و کاردینال‌ها تشکیل می‌شد و کشیش‌ها این تصمیمات را به صورت انتخاباتی و شورایی می‌گرفتند.

با مرور زمان و ورود به عصر رنسانس، ستایش برخی متکلمان مسیحی از دموکراسی و انتخابات بیشر شد تا جایی‌که فیلسوفانی؛ مانند مارسیلیوس پادوایی و نیکولای کوزایی، نظام دموکراسی را شبیه‌ترین نظام‌ها به نظام الهی (نظام سیاسی خواست خداوند) می‌دانند. در همین دوران، برخی دولت – شهر‌های مهم ایتالیایی و امپراتوری مقدس روم؛ مانند «ونیز» به طور کامل در قالب دموکراسی و توسط انتخابات هدایت و اداره می‌شدند.

با سپری‌شدن رنسانس، رشد رفورمیسم مذهبی و استقلال ملت‌ها و پادشاهان اروپایی از نفوذ کلیسا، نظام‌های مشروطه و شبه جمهوری نیز در اروپا رشد یافتند و کشور‌های پادشاهی اروپایی، یکی پس از دیگری به صورت پادشاهی مشروطه در‌می‌آمدند. با آغاز جنبش فکری فرانسه در قرن ۱۸ و ۱۹ و ظهور افرادی؛ مثل منتسکیو، ولتر و روسو، بود که گرایشات دموکراتیک اوج گرفت. این اندیشه‌ها نهایتا باعث ایجاد انقلاب‌های جمهوری‌خواهانه‌ای در آمریکا و فرانسه شد.

‌می‌توان نخستین انتخابات امروزی را در آمریکای بعد از انقلاب دید. ایالات متحده آمریکا، یک نظام جمهوری به شکل و شمایل امروزی خود بود که نه تنها مجلس و رییس جمهور خود را با رأی مردم انتخاب می‌کرد، بلکه انتخاب شهردار، کلانتر و شورای شهر نیز توسط مردم صورت می‌گرفت. البته این انتخابات در بسیاری از موارد مستقیم نبوده و نیست. انتخاب رئیس جمهور و سناتور‌ها در آمریکا به صورت غیر مستقیم و بر اساس آرای ایالتی الکترال[3] صورت می‌گیرد. این اتفاق در برخی کشور‌های اروپایی مهم؛ مانند فرانسه تا حدی به شکل متفاوتی صورت می‌گیرد؛ از این جهت سیستم انتخاباتی آمریکا با اروپا فرق‌هایی دارد.

با این‌که آمریکا و تا حدی فرانسه و هلند، یکی از بنیان‌گذاران انتخابات نوین بوده‌اند، اما نباید فراموش کرد که سیستم انتخاباتی در آمریکا (و بالتبع در اروپای قرن ۱۹ و ۲۰) ایرادات بسیاری داشته و به مرور تکمیل شده است.

برتری مردان سفید‌پوست بالغ از زمان آتن باستان تا واشنگتن قرن ۱۸ تداوم یافته بود. تا قرن ۱۹، سیاه پوستان و زنان حق رأی نداشتند. بعد از جنگ‌های انفصال و لغو برده‌داری بود که سیاه‌پوستان رسما جواز شرکت در انتخابات را پیدا کردند. با این حال، در آن زمان هم محدودیت‌های بسیاری برای سیاه‌پوستان وجود داشت و تا سال ۱۹۶۰ که قانون انتخابات فدرال اصلاح شد، آن‌ها عملا رأی نمی‌دادند.

هم‌چنین زنان تا سال‌ها در اروپا و آمریکا حق رأی نداشتند. ابتدا در سال ۱۹۲۰ بود که زنان حق رأی به دست آوردند. نکته وحشتناک این است که در برخی کشور‌ها؛ مانند سوئیس این حق تا ابتدای دهه ۷۰ قرن بیستم به زنان اعطا نشد.^[4]

[1]. آگوستوس یا همان اکتاویوس، نخستین امپراتور روم به حساب می‌آید. او در 23 سپتامپر سال 63 پیش از میلاد در شهر روم به دنیا آمد. نام پدر وی گایوس اکتاویوس و مادرش آتیا بالبا کا اِزونیا نام داشت. او نخستین امپراتور از خاندان کلودی نیز می‌باشد. آگوستوس در واقع یکی از نوادگان برادری ژولیو سزار بود و به عنوان جانشین او به شمار می‌رفت. در زمان او بود که روم از جمهوری روم به امپراتوری روم تبدیل شد. سایت تاریخ پارسی.

[2]. شارمندان آتنی در قرن پنجم، مردانی ميانه بالا، نيرومند، و ريشه‌دار بودند. سایت تاریخ ما.

[3]. رأیی که مردم آمریکا در روز انتخابات می‌دهند، در واقع برای انتخاب کردن اعضای «الکترال کالج» است. واژه «کالج» در این عبارت، به گروهی از افراد اشاره دارد که برای انجام وظیفه‌ای مشترک، گرد هم جمع می‌شوند. به هر یک از اعضای این مجمع، «الکتور» یا «برگزیننده» گفته می‌شود و وظیفه آنها انتخاب رئیس‌جمهور و معاون رئیس‌جمهور است. مجمع گزینندگان، مجموعاً 538 برگزیننده دارد. تعداد برگزیننده‌های هر ایالت، تقریباً متناسب با اندازه جمعیت آن ایالت است. هر ایالت به همان تعدادی که در کنگره آمریکا (شامل مجلس نمایندگان و مجلس سنا) نماینده دارد، در مجمع گزینندگان هم برگزیننده دارد. هر نامزد انتخاباتی برای این‌که بتواند به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شود، باید حداقل 270 رأی الکترال به دست بیاورد. اگر در ایالتی یک نامزد، برنده رأی مردمی باشد، تمام آرای الکترال به او اختصاص خواهد یافت. به عنوان مثال: اگر نامزدی 50.1 درصد از آرا در ایالت تگزاس را کسب کرده باشد، تمامی 38 رأی الکترال این ایالت از آنِ او خواهد بود. حال در همین ایالت، ممکن است یک نامزد 99.9 درصد آرا را به دست بیاورد و باز هم همان 38 رأی الکترال به سبد او خواهد رفت؛ از همین روست که یک نامزد ممکن است بدون داشتن آرای اکثریت در سراسر ایالات متحده، با برنده شدن در رقابت‌های تنگاتنگ چند ایالت معین، پیروز نهایی انتخابات شود. تنها دو ایالت (ایالت‌های مین و نبراسکا) وجود دارند که آرای الکترال خودشان را به نسبت آرای مردمی تقسیم می‌کنند. خبرگزاری تسنیم، «رأی الکترال چیست و رئیس‌جمهور آمریکا چگونه انتخاب می‌شود؟»، 12 آبان 1399.

[4]. سایت باشگاه خبرنگاران جوان، «هر آن‌چه درباره تاریخچه انتخابات در دنیا و ایران باید بدانید».