تأسیس دانشگاه و حوزه در قالب رصد خانه توسط خواجه‌نصیرالدین طوسی

خواجه در سال 657 قمری با موافقت و همکاری هولاکو و آباقاخان، به بنای رصدخانه مراغه مشغول شد. به فرمان هولاکو، همه اوقاف ممالکِ تحت نفوذ ایلخانان مغول در اختیار خواجه قرار گرفت تا از آن در ساخت رصدخانه و هزینههای مربوط به آن استفاده کند.[1] خواجهنصیر، حکما و منجمان اسلامی را از شهرهای مختلف به همکاری طلبید.او همچنین از یک دانشمند چینی که در مراغه بود دعوت کرد تا به کمک یکدیگر آلات رصدی را تکمیل کنند و بعضی از آلات رصد را نیز خود اختراع کرد.[2]

وی در بنای رصدخانه، ساختمانهایی را جهت تحصیل فلسفه و مدرسهای جداگانه مخصوص علم طب و مدرسهای برای طلاب علوم دینی ساخت.او برای دانشجویان هر رشته، متناسب با هزینههای تحصیل و فعالیت‌هایشان حقوقی معین کرد.[3] همه این هزینه ها از اوقاف بود که خواجه این اموال را به گونه ای صرف می‌کرد که منافعش شامل حال همه مسلمانان خصوصاً شیعیان و علویانشود.[4]

خواجه از علاقه هولاکو و آباقاخان به علما و علم؛ به ویژه نجوم و رصد، بهترین استفاده را کرد و مجموعه رصدخانه مراغه را تبدیل به دانشگاهی جامع نمود که جویندگان علم را از بلاد مختلف به خود جلب کرده و پایگاه عظیم نشر افکار خواجه نصیر و فرهنگ غنی اسلامی و شیعی او گردید.

[1]. حسینی دشتی، سید مصطفی، معارف و معاریف، ج 5، ص 2240.

[2]. ولایتی، علی اکبر، پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، ج 2، ص 744.

[3].وفایی، عبدالوحید، خواجه نصیر یاور وحی و عقل، ص 61.

[4]. جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، ص 654، به نقل از فوات الوفیات.