تأسیس حوزه علمیه قم توسط آیت الله حائری یزدی

در سال‌های پیش از ورود شیخ عبدالکریم حائری، قم آن رونق درخشان اولیه را در مرکزیت علوم دینی از دست داده‌بود و آن‌که همت دوباره و مردانه‌ای در این راه گمارد و حوزه‌ای هم‌طراز با حوزه نجف اشرف و عتبات عالیات تأسیس نمود، جناب آیت‌الله مؤسس (حائری) بود. در سال ۱۳۴۰‌قمری، مدتی بعد از ورود آیت‌الله حائری به قم، حوزه علمیه این شهر به طور رسمی تأسیس شد.[1]

مرحوم حائری در سال ۱۳۳۷ قمری به قصد زیارت حرم امام رضا (علیه السلام) عازم مشهد شد و در مسیر خود چند روز در قم ماند و با اوضاع این شهر و حوزه علمیه آن آشنا شد.[2]

در رجب سال ۱۳۴۰ قمری بار دیگر، در پی دعوت تنی چند از عالمان قم از او و نیز برای زیارت حرم حضرت معصومه (سلام الله علیها)، به قم رفت و با استقبال علما و مردم قم و درخواست آنان برای اقامت در این شهر مواجه شد. نخست تردید داشت، ولی پس از پافشاری شماری از عالمان، به ویژه محمد تقی بافقی، وی استخاره کرد و سپس تصمیم گرفت در قم بماند؛ تصمیمی که در پی آن حوزه‌ای بزرگ در آن شهر تأسیس شد و حائری، آیت الله مؤسس لقب گرفت.[3]

علاوه بر سید محمد تقی خوانساری که همراه آقای حائری به قم رفته بود، بسیاری از شاگردان او، از جمله سید احمد خوانساری، سید روح الله خمینی، سید محمد رضا گلپایگانی و محمدعلی اراکی، [4] به قم منتقل شدند.

ناگفته نماند سید ابوالحسن اصفهانی و محمدحسین نائینی ،که پس از تبعید شدن از عراق در سال ۱۳۰۲شمسی، هشت ماه را در قم گذراندند، نیز در تثبیت این حوزه نقش مهمی داشتند.[5]

با پرآوازه شدن حوزه علمیه قم و ورود شماری از عالمان و مدرسان و بسیاری از محصلان سایر حوزه‌ها و محصلان جدید، تعداد طلاب از هزار تن گذشت.[6]

حائری با توجه به آشنایی با حوزه‌های بزرگ شیعی سامرا، نجف و کربلا، و اطلاع از شیوه مدیریت، ضعف‌ها و قوّت‌های پیشینیان خود و نیز تجارب خویش در حوزه اراک، بیش از هر چیز به برنامه‌ریزی برای تثبیت و پیشرفت حوزه می‌اندیشید. تحول در روش‌های آموزش در حوزه، تخصصی شدن ابواب فقه، توسعه دامنه معلومات دانش‌پژوهان حوزه، حتی آموزش زبان‌های خارجی، و به‌طور خلاصه تربیت محقق و مجتهد، از برنامه‌های او بود.[7]

قم از روزهای اول تولد تشیع در ایران، به مرکزیت شیعه شهرت داشته و با ورود حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) و بعدها به سبب وجود بارگاه آن حضرت به عظمتش افزوده شد و مورد توجه مشتاقان علم و ایمان قرار گرفت. این شهر مقدس تاریخ درخشانی در خصوص برپایی حوزه علمیه و پایگاه دینی مردم دارد. اولین کسانی که در این شهر برای تأسیس حوزه علمیه قیام کردند، محدثان و راویان قبیله اشعری بودند، سپس ظهور شخصیت‌های بزرگی مثل شیخ کلینی و شیخ صدوق و پس از آن روی آوردن شیعیان به این حوزه بر رونق قم افزود.[8]

[1]. محمدی، ذکرالله؛ حضرت آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری … ، ص ۴۹؛ دانشنامه اسلامی.

[2]. شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ج۱، ص ۲۸۶؛ مرسلوند، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، ج ۳، ص ۵۹-۶۰.

[3]. آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ص ۱۱۵۹؛ فیض قمی، کتاب گنجینه آثار قم ج ۱، ص ۳۳۱-۳۳۴؛ کریمی جهرمی، آیة الله مؤسس … ، ص ۵۸-۵۹.

[4]. استادی، یادنامه حضرت آیةاللّه العظمی اراکی، ص ۵۴-۶۴.

[5].طبقات اعلام الشیعة، ص ۱۱۶۰-۱۱۶۱؛ صفوت تبریزی، «زندگی‌نامه آیة الله حاج شیخ عبدالکریم حائری»، ص ۷۷.

[6]. یادنامه حضرت آیة الله العظمی اراکی، ص ۷۷-۷۸.

[7]. زنجانی، الکلام یجرّ الکلام، ج۱، ص ۱۲۴؛ آیة الله مؤسس…، ص ۴۷؛ «مصاحبه با حجة الاسلام والمسلمین دکتر سید مصطفی محقق داماد»، ص۶۷-۶۸، ۸۷-۸۸، ۹۲؛ ویکی شیعه.

[8]. حضرت آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری…، ص ۴۹.