بهداشت و درمان در حدیث نبوی

موضوع مورد بحث در این جا دو مسئله است:

1.  اعتبار یا عدم اعتبار حدیث منسوب به حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله): «خدا هیچ دردی را بدون درمان نیافریده» است. 2. این‌که متن کامل این روایت چیست و آیا احادیث معتبر دیگری با مضمونی مرتبط در این زمینه وجود دارد یا خیر؟

مکتب حیات بخش اسلام برای بهداشت و سلامت جسمی و روانی انسان‌ها اهمیت ویژه ای قائل است. چه این‌که این بهداشت فردی باشد یا اجتماعی؛ از این‌رو است که در میراث و فرهنگ اسلامی اهمیت و تأکید فراوانی بر این مسئله شده‌است.

دسته‌ای از روایات در این زمینه به پیش‌گیری قبل از درمان نظر دارند و می گویند از هر چیزی که باعث آلودگی و ضرر به بهداشت اجتماعی، یا فردی می شود، باید دوری کرد؛ مانند: آلودگی آب، آلودگی هوا، قطع درختان، ریختن زباله در مجامع عمومی و … .

دسته‌ای دیگر از روایات انسان‌ها را به بهداشت و معالجه بیماری‌ها در اسرع وقت و پرهیز از خرافات و معالجات خرافی از طریق جن و چیزهای شبیه آن دعوت می‌کنند.

روایتی که در ابتدای بحث آمده، از این قبیل روایات است که انسان را تشویق به رفتن به سراغ معالجه از راه صحیح می‌کند.

 از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) سؤال شد، ای رسول خدا، آیا به سراغ درمان و معالجه برویم؟ آن حضرت در جواب فرمود: آری، “ما أنزل الله تعالى من داء إلا و قد أنزل معه دواء…”؛[1] خدای متعال هیچ درد و بیماری نفرستاد، مگر آن که برای آن درمانی قرار داد، جز مرگ که درمانی برای آن نیست.

این روایت در منابع و مصادر شیعه؛ مانند: جعفریات، دعائم الاسلام، بحارالانوار، هم‌چنین در منابع اهل سنت آمده است. از این جا است که باید به یک نکتۀ مهم توجه داشت و آن این‌که اگر بر فرض یک روایت – در یک کتاب معین – از نظر سند ضعیف باشد، این باعث نمی‌شود، تا ما آن روایت را مردود بدانیم؛ چرا که شاید شواهد و قرائنی برای صحیح بودن آن وجود داشته‌باشد.

برای این روایت هم مؤیداتی وجود دارد و آن روایات فراوانی است که تصریح دارند که برای هر بیماری دارو و علاجی است، مگر مرگ، البته در بعضی از این روایات برای بیماری خاص، دارویی معین ذکر شده‌است و گاهی روایات گفته‌اند که هر بیماری دارویی دارد.

شایان ذکر است روایت مذکور را که در منابع شیعه آمده با آن‌چه را که در منابع اهل سنت ذکر شده از جهت لفظ و مضمون با هم مطابقت دارند و این خود قرینه ای است بر مورد پذیرش بودن این روایت و اطمینان به صدور آن از طرف پیامبر (صلی الله علیه و آله).

در این جا به چند نمونه از منابع و مصادر اهل سنت که این روایت را بیان کرده اند اشاره می‌کنیم:

1. مصنف ابن ابی شیبه: ابن ابی شیبه از ابو سعید خدری و او از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) نقل می کند: خدای متعال هیچ بیماری و دردی نفرستاد، مگر آن‌که برای آن، دارو و علاجی آفرید، خواه مردم بدانند یا ندانند، مگر مرگ را که دارویی ندارد.[2]

2. سنن کبری نسائی: نسائی می‌گوید: طارق بن شهاب نقل کرده که، پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: خداوند هیچ بیماری نفرستاد، مگر آن‌که برای آن دارو و شفا فرستاد، به جز مرگ.[3]

3. مستدرک صحیحین: در مستدرک صحیحین به نقل از ابوسعید خدری آمده‌است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: خداوند هیچ بیماری‌ای خلق نکرد، مگر آن‌که دارویش را فرستاد، چه این‌که مردم این مطلب را بدانند یا ندانند، مگر مرگ را که برایش دارویی نیست.[4]

در این جا روایات دیگری وجود دارد که بر اهمیت دادن به بهداشت و سلامتی تأکید دارند و آن را به نعمتی تشبیه کرده‌اند که مورد جهل و غفلت واقع شده‌است، این روایات سلامتی و بهداشت را در کنار وقت و فرصت قرار داده و آن‌را هم سنگ وقت می‌دانند و گاهی نیز آن‌را در کنار امنیت آورده و  بهداشت و سلامت را، مانند امنیت می‌دانند. و این نشانه اهمیت امنیت چه در جنبۀ فردی و یا اجتماعی آن است. این موضوع از چیزهایی است که امروزه جوامع بشری شدیداً به آن نیازمند است و این از مسائلی است که از چهارده قرن قبل مورد توجه اسلام بوده و هست. در این جا چند نمونه از این روایات را بیان می‌کنیم:

1. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: سلامتی و وقت دو نعمتی هستند که بسیاری از مردم قدر آن را ندانسته‌اند.[5]

2. پیامبر (صلی الله علیه و آله) در حالی که اباذر را مورد خطاب قرار داده بود، فرمود: ای اباذر سلامتی و بهداشت و بها دادن به وقت دو نعمتی هستند که بسیاری از مردم قدر آن را ندانستند، من به شما سفارش می‌کنم که پنج چیز را قبل از پنج چیز غنیمت بشمار.

1- 1. جوانی را قبل از فرا رسیدن پیری

1- 2. سلامت و عافیت، قبل از رسیدن بیماری

1- 3. توانگری را قبل از آن‌که فقر به سراغت بیاید

1- 4. فرصت را قبل از آن‌که برایت اشتغال ایجاد شود

1- 5. زندگی را قبل از آن که مرگ به سراغت بیاید.[6]

3. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: دو نعمت است که مورد غفلت مردم واقع شده‌است، امنیت و سلامتی.[7]

4. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: دو نعمت است که مردم قدر آن را ندانسته‌اند، امنیت و سلامتی.[8]

شایان ذکر است که روایات در خصوص بهداشت و سلامتی فراوان است، برای آگاهی از آن‌ها می‌توانید به کتاب های زیر مراجعه کنید:

1. طب النبی (ص).

2. طب الائمة (ع).

3. طب الامام الرضا (ع).