بنیانگذار و شخصیت برجسته دروزی

«حمزة بن علی بن احمد فارسی» حاكم درزی (375- 433 هـ)، از بزرگان باطنيه و از مؤسسان مذهب درزی است. او فارسی الأصل، از نواحی زوزن و شغلش پیله وری بود. وی پس از آموختن زبان عربی به قاهره رفت و با افراد سرّی پیروان «الحاکم بامر الله» فاطمی ارتباط برقرار نمود. کم‌کم جزو ارکان آن شمرده شد و در پنهان برای آنها کار می کرد و نامه‌شان را به حاکم می‌رساند. تا این که در سال 408 هـ که دعوت را آشکار نمود و الوهیت حاکم را اعلام نمود و خودش را فرستاده و رسول او معرفی نمود. حاکم نیز او را داعی الدعاة قرار داد تا آن زمان که حاکم هلاک شد و پسرش «الظاهر لإعزاز دين اللَّه» در سال 411 هـ جای او نشست. در این هنگام  حمزة بن علی از دعوت دست برداشت. الظاهر نیز از او تبری جست؛ به همین جهت،  وی در سال 414 هـ مجبور به هجرت شد و در سرزمین شام اقامت نمود. برخی از پیروانش نیز به وی پیوستند و بیشترشان در سوریه در ناحیه‌ای که بعدا به «جبل الدروز» نامیده شد، مستقر شدند و خودشان به دروز نامیده شدند. نزد آنان، حمزه، اوّلین از معصومان پنج گانه و مکنای به عقل است.

برای او کتاب‌های متعددی پیرامون مذهب، دعوت حاکم و رد مخالفانش گزارش شده که عبارتند از:

1- «الواقعة» في الرد على الفاسق النصيري.

2- «الرضا و التسليم» و فيها ذكر الدرزي محمد بن إسماعيل و عصيانه.

3- «التنزيه» لإظهار تنزيه الإله عن كلّ وصف و إدراك، و فيها ذكر وزراء الدين و مضاديهم (أبالستهم) الخمسة.

4- «رسالة النساء».

5- «الصبحة الكائنة».

6- «نسخة سجل المجتبى».

7- «تقليد الرضى سفير القدرة».

8- «تقليد المقتنى».

9- «مكاتبة أهل الكدية البيضاء».

10- «شرط الإمام صاحب الكشف».

11- «التحذير و التنبيه».

12- «البلاغ و النهاية».

13- «سبب الأسباب و الكنز لمن أيقن و استجاب».

حمزه زمانی که به شام کوچ کرد و رابطه وی با شیعیان حاکم در مصر منقطع شد، از نوشتن دست کشید. وی در سال 433 هـ از دنیا رفت.[1]

[1]. سبحانی، جعفر، بحوث في الملل و النحل، ج ‏8، ص 358 و 359.