برهان درجات کمال

آکویناس،[1] در راه چهارم از راه های پنج گانه خود به طرح برهانی پرداخته که به برهان «درجات کمال» معروف شده است. بر اساس این برهان، کمال های محدود پدیده های عالم ما را به موجودی رهنمون می گردند که خود کمال مطلق و سرچشمه همه کمالات است. مقدمات این برهان را می توان به صورت زیر از یکدیگر تفکیک کرد:

الف. از سنجش موجودات عالم با یکدیگر، برخی از آنها را بهتر، واقعی تر و شریف تر از برخی دیگر می یابیم.

ب. هر صفت تفضیلی (مانند خوب تر) بیانگر مقدار مشابهت با موجودی است که این صفت (مانند خوبی) را در بالاترین حد دارا است؛ برای مثال «این گرم تر از آن است»؛ یعنی «شباهتش با گرم ترین موجود بیشتر است».

ج. بر این اساس، چیزی وجود دارد که واقعی ترین، بهترین، و شریف ترین اشیاء و در نتیجه، کامل ترین موجودات است.[2]

د. از سوی دیگر -چنان که ارسطو گفته است- فرد اعلای هر جنس، علت افراد پایین تر است؛ چنان که آتش -که گرم ترین چیزها است- علت گرماهای دیگر است.

هـ. بنابراین، باید چیزی وجود داشته باشد که هستی، خوبی و همه کمالات دیگر موجودات از او سرچشمه گرفته است. این همان موجودی است که ما او را خدا می نامیم.[3]

[1]. توماس آکویناس، بزرگ ترین فیلسوف و متکلم مسیحی دوره قرون وسطی.

[2]. این نتیجه گیری از آن رو است که از نظر آکویناس همه کمالات از وجود نشأت می گیرند؛ چنان که کاپلستون در توضیح این مقدمه می گوید: «از آن جایی که خوبی و نیکی واژه ای است که با وجود و هستی قابل جایگزینی است؛ بدین معنا که چیزی که خوب و نیکو است، این خوب بودن را تا جایی که هستی مند است، دارا است؛ خیر متعالی همان هستی متعالی است که سرمنشأ و علت وجود تمام هستی ها است. ر.ک: جان هیک، اثبات وجود خداوند، ترجمه عبدالرحیم گواهی، ص 110.

[3]. برگرفته از یوسفیان، حسن، کلام جدید، ص 99 و 100.