کپی شد
برهان تمانع
يكي از براهين متقن و محكم و خلل ناپذير قرآن در اثبات توحيد پروردگار، برهان تمانع است كه از آيه «لَوْ كانَ فيهِما آلِهَةٌ إِلاَّ اللَّهُ لَفَسَدَتا»[1] استفاده مي شود.
غرض اصلی در اين برهان اثبات توحيد برای خدا و يگانه بودن مدبر عالم است، نه اثبات وحدت و يگانگی ذات واجب يا توحيد در خالقيت او؛ گر چه اين سه مسأله از هم جدا نيست و توحيد در ربوبيت مستلزم توحيد ذات واجب و توحيد در خالقيت خواهد بود و امكان ندارد مدبر عالم غير از خالق آن و يا ذات آن خالق متعدّد باشد.
تقرير برهان اين چنين است: اگر فرض شود پروردگار عالم بيش از يكی است، حتماً خدايان مدبر بايد در ذات و وجود خود مستقل از يک ديگر باشند، چون مستقل نبودن با خدا بودن آنها سازگار نيست و همچنين بايد در حقيقت ذات هم با هم متفاوت باشند تا تعدد و كثرت آنها حاصل شود نه اين كه يک ذات مركب باشند، و وقتی در جوهر ذات از هم متمايز شدند بايد صفات ذاتي آنها نيز متفاوت باشد؛ چون صفات ذاتی خداوند عين ذات او است در نتيجه علم و اراده هر يك از مدبران غير از علم و اراده ديگری خواهد بود و نظام علمي و مقام تدبيرِ هر كدام غير از نظام و تدبير ديگری خواهد بود و چون نظام عينی تابع نظام علمی است نظام عينی و خارجی هر كدام غير از نظام عيني ديگري خواهد بود؛ در نتيجه بايد به تعداد خدايان مفروض نظام هاي عيني جداي از هم و جهان هاي متفاوت و متباين و جوامع بشري ناهماهنگ در خارج و عالم عين موجود باشد، در حالي كه مجموعه نظام عالم هماهنگ و واحد و منسجم است[2].
[1] انبياء ، 22
[2] تفسير موضوعي قرآن ؛ ص 74