کپی شد
برزخیان و نفخ صور
برای روشن شدن مطلب، ترسیم دقیق رستاخیز و صحنۀ قیامت ضروری است. در قرآن کریم آیات فراوانی به ترسیم قیامت و حوادث مربوط به آن پرداخته است که ما در ادامه برای تبیین بحث به آنها می پردازیم.
ترسیم رستاخیز و قیامت، دو گونه قابل تصویر است:
1. عالم بعد از نفخ صور اول تا نفخ صور دوم.
2. عالم بعد از نفخ صور دوم.
معنای نفخ صور:
«نفخ» به معناى دميدن[1] و “صور” به معناى” شيپور” يا شاخ ميان تهى است[2] كه معمولاً براى حركت قافله يا لشكر، یا برای توقف آنها به صدا درمىآوردند، البته آهنگ اين دو با هم متفاوت است، شيپور توقف، قافله را يك جا متوقف می کرد، و شیپور حرکت، اعلام شروع حرکت قافله بود.
اين تعبير ضمناً بيانگر سهولت امر است و نشان مىدهد كه خداوند بزرگ با يك فرمان كه به سادگى دميدن در يك شيپور است، اهل آسمان و زمين را مىميراند (نفخۀ مرگ) و با يك فرمان كه آن هم شبيه به “شيپور رحيل و حركت” است همه را زنده مىكند (نفخۀ حیات).[3]
عالم بعد از نفخ صور اول:
با استناد به قرآن مسلم است که در عالم، تحقیقاً دو نفخه صور، اتفاق می افتد:[4]
نفخۀ اول، زمانی است که عمر دنیا تمام شده و به وسیلۀ آن تمام موجودات زندۀ روی زمین از بین می روند.[5]
در نفخۀ بعد که به نفخۀ حیات مشهور است، همۀ انسان ها، زنده می شوند.[6]
هر دو نفخه به طور ناگهانی اتفاق می افتد و فاصلۀ بین دو نفخه نیز، معلوم نیست. در برخی از روایات، این فاصله چهل سال ذکر شده است که معیار سنجش آن مشخص نیست.[7] قیامت با نفخ صور اول شکل می گیرد،[8] و قبل از قیامت، اتفاقاتی در عالم رخ می دهد، که در اصطلاح به آنان ” اشراط الساعة “؛ یعنی مقدمات قیامت، می گویند.
اشراط الساعة در قرآن:
قبل از قیامت، اتفاقاتی در عالم شکل می گیرد که به «اشراط الساعة» مشهور است. قرآن کریم می فرماید: ” آيا آنها
(كافران)] جز اين انتظارى دارند كه قيامت ناگهان فرا رسد (آن گاه ايمان آورند)، در حالى كه هم اكنون نشانههاى آن آمده است، اما هنگامى كه بيايد، تذكّر (و ايمان) آنها سودى نخواهد داشت”.[9] علامه طباطبائی (ره) در تفسیر این آیه می گوید: “برخی از مفسران گفتهاند: منظور از اين كه فرموده علامت هاى قيامت آمده است، ظهور رسول خدا (ص) است كه آخرين انبيا است و در عهد او، شق القمر كه يكى از علامت ها است صورت گرفت، و يكى نزول قرآن است كه آخرين كتب آسمانى است. اين همان معنايى است كه تدبر در آيه به دست مىدهد و به طورى كه ملاحظه مىكنيد در عين اين كه جنبه اتمام حجت دارد، حجتى برهانى نيز هست”.[10] با توجه به آیۀ مذکور این تفسیر به جایی است؛ زیرا خداوند می فرماید: در حالى كه هم اكنون نشانههاى آن آمده است. روایات فراوانی اشراط الساعة را بیان کرده است که وقایع و حوادث هولناک ذکر شده در قرآن جزء آنان نیست.
البته برخی از بزرگان، حوادثی که در سوره های مختلف قرآن برای قیامت، ذکر شده است را جزء اشراط الساعة آورده اند.[11]
در این جا ممکن است چند سؤال مطرح شود:
1. آیا منظور از “اشراط الساعة” بودن حوادث مذکور، این است که قبل از برپایی قیامت این وقایع رخ می دهد؟ به تعبیر روشن تر؛ آیا قبل از نفخ صور اول این حوادث رخ می دهد؟
اگر منظور از “اشراط الساعة” این باشد که قبل از نفخ صور این حوادث اتفاق می افتد، با اشکال مواجه می شویم؛ زیرا اولاً: در قرآن، قرائن مختلفی وجود دارد که به خوبی نشان می دهد این وقایع در قیامت و بعد از نفخ صور اول اتفاق می افتد. خداوند می فرماید: “به محض اين كه يك بار در «صور» دميده شود، زمين و كوهها از جا برداشته شوند و يك باره در هم كوبيده و متلاشى گردند، در آن روز «واقعه عظيم» روى مىدهد. و آسمان از هم مىشكافد و سست مىگردد و فرو مىريزد”.[12] همان طور که دیده می شود، متلاشی شدن زمین، کوه ها و در هم فرو ریختن آسمان، بعد از نفخ صور اول اتفاق می افتد. پس باید تمام وقایعی که در قرآن، مربوط به درهم پیچیده شدن خورشید و ستارگان،[13] یا دیگر آیات مربوط به دگرگونی زمین،[14] و درهم پیچیده شدن آسمان[15] است، را مربوط به وقایع بعد از نفخ صور دانست؛ زیرا اتفاق افتادن این حوادث، فقط برای یک بار در قرآن و احادیث، مورد قبول است. و هیچ قرینه ای که دلالت بر تکرار مجدد این حوادث در برهه ای دیگر از تاریخ عالم کند، نداریم.
ثانیاً: تعداد زیادی از آیات مربوط به حوادث مذکور، با کلمۀ “یوم” یا “اذا” شروع شده است که نشان از “روز خاص” [= قیامت] دارد.[16]
ثالثاً: در روایات مربوط به اشراط الساعة، این حوادث به عنوان مقدمات قیامت، ذکر نشده است.[17]
2. آیا مردم روی زمین این حوادث را تجربه می کنند؟
بنابراین، اگر این اتفاقات بعد از نفخ صور اول واقع شود، به این معنا است که با نفخ صور اول، مردم و تمام موجودات زنده از بین می روند و این اتفاقات هولناک بعد از مرگ همگانی، در جهان واقع می شود.
برخی از آیات[18] قرآن رسیدن ناگهانی قیامت را تأیید می کند، به طوری که مردم مشغول زندگی روز مرۀ خود هستند قیامت فرا می رسد و همۀ آنان را فرا می گیرد. خداوند می فرماید: “آنها جز يك صيحه (آسمانى) را انتظار نمىكشند (نفخه اول صور را كه نفخه اماته است) كه آنان را در حالى كه با يك ديگر (در امور دنياى خود) در خصومتاند فرا گيرد”.[19] یا در آیۀ دیگر می فرماید: “(چنان نيست كه مي گويند) بلكه آنان انتظارى جز ساعت قيامت را ندارند كه ناگهان براى آنها خواهد رسيد و آنها غافل و بىخبرند”.[20] معنای آیات این است که، حوادث هولناک قیامت، بعد از شروع قیامت و مردن زندگان، که با نفخ صور اول محقق می شود، رخ می دهد.
اشکال: در برخی از آیات، طوری حوادث قیامت ترسیم شده است که گویا؛ مردم این حوادث را تجربه می کنند. در آیۀ 2 از سورۀ حج می فرماید: “روزى كه آن را مىبينيد، (آن چنان وحشت سراپاى همه را فرامىگيرد كه) هر مادر شيردهى، كودك شيرخوارش را فراموش مىكند و هر باردارى جنين خود را بر زمين مىنهد و مردم را مست مىبينى، در حالى كه مست نيستند، ولى عذاب خدا شديد است”.
جواب: اگر چه عده ای این زلزله را قبل از نفخ صور اول دانسته اند،[21] ولی با توجه به قرائنی که ذکر شد، این آیه معنای دیگری دارد که به آن اشاره می شود. اين آیه اشاره به زلزله روز قيامت دارد (به قرينه جمله لكِنَّ عَذابَ اللَّهِ شَدِيدٌ) در اين صورت ذكر جملههاى فوق جنبه مثال پيدا مىكند؛ يعنى آن قدر، صحنه وحشتناك است كه اگر زنان باردارى وجود داشته باشند همگى سقط جنين مىكنند، و اگر كودكان شيرخوارى باشند مادرها آنها را به كلى فراموش خواهند كرد”.[22]
عالم بعد از نفخ صور دوم:
بعد از این نفخ است که همۀ انسان ها زنده می شوند،[23] و سراسیمه و هراسان همانند ملخ ها و پروانگان که به سرعت در هوا منتشر می شوند،[24] با سرعت به سوی محضر الاهی روانه می گردند.[25] در آن عالم حقایق آشکار می شود،[26] و بعد از رسیدگی به حال همۀ انسان ها هر کس به سوی جایگاه ابدیش، می رود.
نتیجه:
با توجه به مباحث گذشته، و حکایت خداوند از حال برزخیان[27] که بعد از نفخ صور دوم زنده می شوند، چنین می توان نتیجه گرفت که برزخیان در حوادث مابین دو نفخ صور، نقشی ندارند.
نمایه های مربوط:
1. سؤال 3891 (سایت اسلام کوئست: 4160) (برزخ وزندگی برزخی).
2. سؤال 1150 (سایت اسلام کوئست: 1172) (آگاهی از احوال مردگان در عالم برزخ).
3. سؤال 3384 (سایت اسلام کوئست: 3632) (ترس از قیامت و اتفاقات آن).
[1] راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن،ص 816، دار العلم، دمشق،1412.
[2] مهیار، رضا،فرهنگ ابجدی،ص 83.
[3] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه،ج 19، ص 535، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1376.
[4]. البته برخی این تعداد را به سه نفخۀ صور و برخی دیگر چهار صور رسانده اند.
[5] زمر، 68، “وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَنْ شاءَ اللَّه…”.
[6] یس، 51، ” وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَإِذا هُمْ مِنَ الْأَجْداثِ إِلى رَبِّهِمْ يَنْسِلُون”..
[7] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه،ج 19،ص 540 و 542.
[8] قرآن در این باره می فرماید: ” به محض اينكه يك بار در «صور» دميده شود،*و زمين و كوهها از جا برداشته شوند و يك باره در هم كوبيده و متلاشى گردند،*در آن روز «واقعه عظيم» روى مىدهد،( آیات 13، 14،15، سورۀ الحاقة).
[9] محمد، 18.
[10] طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، موسوی همدانی،ج 18، ص357، دفتر انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1376.
[11] جوادی آملی، عبدالله، معاد در قرآن (تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج 4)، بخش هشتم، نشانه های قیامت،ص 275،مرکز نشر اسراء، قم، 1380، از کتاب” آموزش عقاید”، آیت الله مصباح یزدی استفاده می شود که ایشان نیز، این حوادث را قبل از نفخ صور اول می داند.
[12] الحاقه، 13-16.
[13] تکویر، 1-2.
[14] ابراهیم ، 48؛ زلزال،1؛ واقعه،4؛ کهف، 47؛ نحل، 88؛ تکویر، 2؛ کهف، 8.
[15] انبیاء، 104؛ طور، 9-10؛ رحمن، 37؛ الحاقه، 16؛ مزمل، 18؛ مرسلات، 9؛ نبآ، 19 ؛ انشقاق، 1؛ انفطار، 1.
[16] يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِيه(عبس، 34)؛ یوم ترجف الارض و الجبال و کانت الجبال کثیباً مهیلاً( مزمل، 14) ؛ یوم تمور السماء موراً و تسیر الجبال سیراً( طور، 9و 10) ؛ يَوْمَ تَرَوْنَها تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ ( حج،2) ؛ وَ إِذَا السَّماءُ فُرِجَت( مرسلات، 9)؛ إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَت( تکویر، 1) و ……
[17] جوادی آملی، معاد در قرآن، ص 227 و 228 ؛ قمی مشهدی، محمد بن محمد رضا، کنز الدقائق و بحر الغرائب،ج 12، ص 230، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد، تهران، 1368.از مشروح ترین روایاتی که نشانه های قیامت را به گسترده گی بیان کرده است، حدیثی است از رسول گرامی اسلام به نقل از ابن عباس. در این روایت امور فراوانی از جمله مقدمات قیامت، شمرده شده است.این روایت با همۀ تفصیلی که دارد از اموری مثل؛ انشقاق آسمان، متلاشی شدن کوه ها و دیگر نشانه های که برخی از بزرگان از آنان، به اشراط الساعة نام برده اند، وجود ندارد.
[18] روایات نیز همین مطلب را تأیید می کند.در روایتی پیامبر گرامی می فرماید: ” قیامت بر پا می شود در حال که دو نفر پارچه گشوده اند تا خرید و فروش کنند، هنوز پارچه را جمع نکرده اند که قیامت بر پا می شود….”، بحارالأنوار ج 6، ص 320.
[19] یس، 49.
[20] زخرف ،66.
[21] طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، موسوی همدانی، ج 14، ص 479.
[22] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 14، ص 8.
[23] کهف، 45؛ نحل، 77؛ قمر، 50.
[24] قارعه، 4؛ قمر، 7.
[25] یس، 51؛ ؛ نباء، 18.
[26] ابراهیم،21؛ الحاقه، 18.
[27] می فرماید:” و روزى كه قيامت برپا شود، مجرمان سوگند ياد مىكنند كه جز ساعتى (در عالم برزخ) درنگ نكردند! اينچنين از درك حقيقت بازگردانده مىشوند”. روم، 55.