کپی شد
برداشت صحیح از انتخابات آزاد در ایران
پرسش: چگونه می‌گویید انتخابات در ایران آزاد است، در حالی که مانع شرکت مخالفان در رقابت‌های انتخاباتی می‌شوید؟
پاسخ: هرگونه قضاوت و داوری در مورد آزادی انتخابات در ایران، در گرو مشخص شدن منظور از انتخابات آزاد و شاخصه‌های آن است، تا بر اساس آن بتوانیم انتخابات کشورمان را بسنجیم. در مورد آزاد بودن انتخابات، چند تلقی و برداشت مختلف ممکن است تصور شود که به ارزیابی آنها و تبیین معنای صحیح انتخابات آزاد پرداخته می‌شود:
برداشت نخست:
برداشت نخست از آزاد بودن انتخابات این است که انتخابات آزاد، انتخاباتی است که در آن، همه افراد بدون در‌نظر‌گرفتن شرایط و ویژگی‌های خاصی بتوانند به عنوان نامزد انتخابات مطرح شوند.
اشکال عمده این برداشت این است که در این صورت، هیچ انتخاباتی را نمی‌توان پیدا کرد که آزاد باشد؛ زیرا در تمام کشورها و نزد تمامى عقلاى عالم، براى تصدى مسؤولیت‌هاى مهم، شرایط ویژه‌اى در نظر گرفته مى‌شود، تا هم وظایف محوله به فرد مورد نظر، به درستى انجام پذیرد و هم حقوق و مصالح شهروندان در اثر بى كفایتى مسؤول برگزیده پایمال نگردد؛ از این رو امروزه در فرآیند انتخاباتى کشورها، شرایط ویژه‌اى براى انتخاب شوندگان در نظر گرفته مى‌شود، و عقل و منطق حکم می‌کند که باید میان افرادی که نامزد انتخابات می‌شوند و مسؤولیتی که قراراست بر‌عهده بگیرند، تناسب وجود داشته باشد و نمی‌توان بدون در نظر گرفتن شرایط و صلاحیت‌های عمومی افراد، به همه افراد اجازه داد تا نامزد انتخابات شوند. بر این اساس، آزادی درانتخابات، نمی‌تواند به معنای آزادی بدون قید وشرط و در نظر گرفتن شرایط، هر چند شرایط عمومی، برای نامزدهای انتخاباتی باشد و این برداشت از انتخابات آزاد، صحیح و منطقی به نظر نمی‌رسد.
برداشت دوم:
برداشت دیگر از انتخابات آزاد، فقدان نهاد نظارتی بر انتخابات است. در این نگاه، انتخاباتی آزاد است که نهاد نظارتی برای تشخیص صلاحیت داوطلبان انتخاباتی و نظارت بر روند انتخابات وجود نداشته باشد و انتخابات ایران؛ چون با نظارت شورای نگهبان صورت می‌گیرد و صلاحیت‌های افراد توسط این شورا تعیین می‌گردد و همه افراد نمی‌توانند نامزد انتخابات شوند، نمی‌تواند انتخابات آزاد باشد.
مشکل این برداشت این است که از آن‌جا که وجود یک سلسله ویژگی‌ها، شرایط و توانایی‌ها در افراد برای عهده‌دار‌شدن مسؤولیت‌ها لازم و ضروری است، مرجعی نیز باید وجود داشته باشد که وجود این شرایط را در افراد احراز نماید. بر این اساس، در همه کشورها، نهاد خاصی مسؤولیت نظارت بر انتخابات و احراز شرایط داوطلبان انتخابات را بر عهده دارد. این نهاد رسمى، عهده‌دار بررسى وضعیت و روند اجراى انتخابات و وجود یا عدم شرایط لازم در داوطلبان مى‌باشد كه در نتیجه به تأیید یا ردّ صلاحیت داوطلبان مى‌انجامد؛ بنابراین، نظارت، امرى شایع، عقلایى و قانونى در تمامى كشورها و نظام‌هاى موجود دنیا مى‌باشد؛ به عنوان مثال: یکی از شرایط معتبر در کلیه نظام‌های حقوقی جهان این است که کاندیدای مورد نظر، سابقه کیفری نداشته باشد و افراد دارای سوء سابقه کیفری از پاره‌ای از حقوق اجتماعی؛ از جمله انتخاب‌شدن برای مجالس تصمیم‌گیری، هیأت‌های منصفه، شوراها و غیره محروم‌اند.[1] آیا وجود مرجعی برای احراز این شرط و شرایطی از این قبیل، مخالف آزادی انتخاب است؟
از این رو نمی‌توان، فقدان نهاد نظارتی را به عنوان شاخصه و معیار انتخابات آزاد برشمرد؛ زیرا در این صورت نیز نمی‌توان هیچ انتخاباتی را انتخابات آزاد دانست، و به هر حال در همه کشورها، مرجعی رسمی، مسؤولیت برگزاری انتخابات و احراز شرایط داوطلبان و نظارت بر روند انتخابات را بر عهده خواهد داشت، البته روشن است که شرایط و راه‌کارهای در نظر گرفته شده در نظام‌های سیاسی مختلف به حسب نوع نگرش، مبانی نظری و ایدئولوژی حاکم بر آنها متفاوت باشد، اما در اصل نظارت و وجود مرجعی در این زمینه با یکدیگر تفاوتی ندارند.
برداشت سوم:
برداشت سوم از انتخابات آزاد، آزادی همه افراد حتی مخالفان با اصلِ آن نظام سیاسی در انتخابات است. بر این اساس، انتخاباتی، انتخابات آزاد محسوب می‌گردد که همه افراد بدون در نظر گرفتن اعتقاد به مبانی و اصول نظام سیاسی و قانون اساسی آن کشور بتوانند نامزد مسؤولیت شوند و برای انتخاب شدن تلاش نمایند.
اشکال چنین برداشتی این است که نتیجه چنین نگاهی، نقض غرض از انتخابات و سست شدن پایه‌های نظام سیاسی و اختلال در روند حرکت کشور خواهد بود؛ چه این‌که معنای شرکت در انتخابات و نامزد شدن برای انتخابات، پذیرش چارچوب های حاکم بر آن نظام سیاسی و قواعد پذیرفته شده در آن نظام سیاسی است. کسی که در یک کشور برای عهده دار شدن یک مسؤولیت داوطلب می‌شود، در صورتی که قانون اساسی و چارچوب‌های پذیرفته‌شده آن کشور را قبول نداشته باشد، چگونه می‌تواند در آن مسؤولیت به وظایف خود عمل نماید. اگر معنای انتخابات آزاد، این برداشت است در هیچ کشوری چنین انتخاباتی وجود ندارد و هیچ نظام سیاسی اجازه نمی‌دهد کسانی که اصل آن نظام سیاسی و قانون اساسی کشور را قبول نداشته باشند، نامزد چنین مسؤولیت‌هایی شوند. در همه نظام‌های سیاسی، رئیس جمهور و نمایندگان مجلس و…، پس از انتخاب، سوگند یاد می‌کنند که از کلیت آن نظام و اصول آن و قانون اساسی، نگهبانی و حراست نمایند. آیا از کسی که اعتقادی به مبانی یک نظام سیاسی ندارد، می‌توان انتظار داشت که به چنین سوگندی پایبند باشد؟.
مقام معظم رهبری در این باره فرمودند: «در هیچ جای دنیا به کسانی که به قانون اساسی و اصول آن کشور معتقد نیستند، اجازه نمی‌دهند در بخش حاکمیت وارد شوند. در کجای دنیا چنین اجازه‌ای داده می‌شود؟ آیا در آمریکا و انگلیس و جاهای دیگر، به کسی که با اصول و ارزش‌های آمریکایی مخالف است، اجازه می‌دهند در رأس حکومت بیاید؟ شما می‌بینید در مبارزات انتخاباتی‌شان، اختلاف بین دو حزب و دو جناح بر سر چیزهای بسیار جزیی‌تر از این حرف‌هاست … مگر در دنیای دموکراسی اجازه می‌دهند که کسانی که با اصول و مبانی یک نظام مخالفند، بیایند داخل حاکمیت آن نظام شوند؟ هیچ جای دنیا چنین اجازه‌ای نمی‌دهند. البته معلوم است که ما هم اجازه نمی‌دهیم کسانی که قانون اساسی را قبول ندارند، اینها بیایند در رأس نظام جمهوری اسلامی قرار بگیرند».[2]
برداشت چهارم:
برداشت چهارم از انتخابات آزاد، آزادی حضور احزاب، گروه‌ها و جریان‌های سیاسی مختلف معتقد به مبانی و چارچوب‌های پذیرفته شده یک نظام سیاسی با سلایق و برنامه‌های گوناگون، در عرصه انتخابات و رقابت سیاسی در این زمینه است.
با روشن شدن نادرستی و غیر منطقی بودن برداشت‌های سه‌گانه یاد‌شده از انتخابات آزاد، می‌توان این برداشت را به عنوان برداشتی صحیح و منطقی از انتخابات آزاد برشمرد؛ زیرا در این نگاه، فضا و میدان برای حضور، فعالیت و رقابت احزاب و جریان‌های سیاسی با سلایق و افکار مختلف، اما باورمند به اصول و مبانی حاکم بر نظام سیاسی، فراهم می‌شود و از همه ظرفیت‌ها و توانمندی‌های لازم برای پیشرفت کشور استفاده می‌گردد.
در کشور ما آزادی انتخابات به این معنا در قانون وجود دارد و همه احزاب و جریان‌های سیاسی که معتقد به نظام جمهوری اسلامی و مبانی آن و قانون اساسی هستند، بر اساس قانون می‌توانند نامزد معرفی نموده و در عرصه انتخابات فعالیت نمایند و احراز صلاحیتی که توسط شورای نگهبان در مورد افراد صورت می‌گیرد، نباید چیزی جز احراز پایبندی به اصول و مبانی نظام و قانون اساسی در افراد باشد.
مقام معظم رهبری فرمودند: «در انتخابات، همه سلیقه‌ها و جریان‌های معتقد به جمهوری اسلامی باید شركت كنند؛ این، هم حق همه است، هم وظیفه همه است. انتخابات مال یک سلیقه خاص، مال یک جریان فكری و سیاسی خاص نیست. همه كسانی كه به نظام جمهوری اسلامی و به استقلال كشور معتقدند، به آینده كشور اهمیت می‌دهند، دلشان برای منافع ملی می‌سوزد، باید در انتخابات شركت كنند. رو گرداندن از انتخابات، مناسب كسانی است كه با نظام اسلامی مخالفند».[3]
ایشان به دنبال طرح «انتخابات آزاد» توسط رسانه‌های بیگانه و تکرار آن توسط برخی از افراد در داخل کشور، فرمودند: «هى نگویند انتخابات باید آزاد باشد. خب، معلوم است كه انتخابات باید آزاد باشد. ما از اول انقلاب تا حالا، سى و چند تا انتخابات داشته‌ایم؛ كدامش آزاد نبوده است؟ در كدام كشور دیگر، انتخابات از آن‌چه كه در ایران می‌گذرد، آزادتر است؟ كجا صلاحیت‌ها ملاحظه نمی‌شود، كه اینجا روى این مسائل هى تكیه بكنند، هى تكیه بكنند، هى بگویند، هى تكرار كنند و یواش یواش این ذهنیت را به خیال خودشان در مردم به وجود بیاورند كه خب، این انتخابات فایده‌اى ندارد؟ این یكى از خواسته‌هاى دشمن است. آن كسانى كه در داخل، این حرف‌ها را می‌زنند، ممكن است غفلت كنند. من می‌گویم غفلت نكنید، حواستان باشد، كار شما جدول مورد نظر دشمن را پر نكند؛ مقصود او را تكمیل و تتمیم نكند».[4] [5]
[1]. مصباح یزدی، محمد تقی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج 3، ص 76.
[2]. پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله‌العظمی سيدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی)، بیانات در دیدار اساتید و دانشجویان دانشگاه‌های استان کرمان، 19/2/1384.
[3]. همان، بیانات در حرم مطهر رضوی، 1/1/1392.
[4]. همان، بیانات در دیدار مردم استان قم در سالروز قیام نوزده دی، 19/10/1391.
[5]. سایت مرکز مطالعات و پاسخگويي به شبهات حوزه علمیه قم.