برخورد آیت الله حائری یزدی با حکومت رضاخان

شواهد زیادی وجود دارد که به استناد آن‌ها می‌توان شخصیت حائری را اساسا غیرسیاسی قلمداد کرد. به نظر می‌رسد که کناره‌گیری شدید او از دخالت در مسائل سیاسی، به حدی که حیرت و بلکه اعتراض برخی را برانگیخت،[1] شاید بیش از آن‌که بنا به مصلحت‌جویی بوده‌باشد از روحیه او ناشی می‌شده‌است.

رویه مرحوم حائری پیش از ورود به قم، درباره مسائل سیاسی نامرتبط با حکومت ایران، نیز همین‌گونه بود؛ مثلا در میان عالمانی که در محرّم سال ۱۳۳۰ قمری، هم‌زمان با حضور حائری در کربلا، در اعتراض به نیروهای اشغالگر خارجی از نجف و کربلا به کاظمین رفتند و حدود سه ماه در آن‌جا ماندند، نام کسانی چون میرزا محمد تقی شیرازی، شیخ الشریعه اصفهانی، نائینی، سید ابوالحسن اصفهانی و آقاضیاء عراقی در منابع تاریخی ثبت شده است،[2] ولی نشانی از حائری نیست؛ بنابراین می‌توان حائری را، هم‌چون استادش سید محمد فشارکی، از عالمانی دانست که نه تنها هیچ‌گاه در مسائل سیاسی فعال نبوده، بلکه از حوادث سیاسی و جنجالی گریزان بوده‌اند.[3]

به خاطر جایگاه اجتماعی حائری، وی در اواخر عمرش، ناچار به حضور در امور سیاسی شد؛ مهم‌ترین چالش حائری در این سال‌ها نحوه تعامل و مناسباتش با رضاشاه بود. در دورانی که رضاخان سردار سپه بود روابط نسبتا خوبی با یکدیگر داشتند.[4] از زمان تثبیت سلطنت رضاشاه تا پیش از طرح مسئله کشف حجاب، مناسبات میان آن‌ها نه حسنه نه تیره بود.[5] حائری در ماجرای اجباری شدن سربازی در ایران که مورد مخالفت برخی از علمای شیعه قرار گرفته بود با آن طرح موافقت کرد،[6] اما از واقعه کشف حجاب (۱۳۱۴ش) تا درگذشت حائری (۱۳۱۵ش)، مناسبات میان آن دو تیره بود، در پی این ماجرا، حائری در ۱۱ تیر ۱۳۱۴ در تلگرامی به رضاشاه، اوضاع را برخلاف قوانین شرع اعلام کرد و جلوگیری از آن را خواستار شد.[7] از آن پس، مناسبات آنها به کلی قطع شد و حتی آمد و شدهای نزد حائری به شدت تحت نظر بود.[8]

البته برخی اهتمام او را به حفظ حوزه علمیه قم مهم‌ترین دلیل اجتنابش از ورود در بسیاری از رویدادهای سیاسی و رویارویی با حکومت دانسته‌اند. به نظر اینان، حائری آگاهانه و هوشمندانه به مسائل مرتبط با حکومت وارد نمی‌شد؛ زیرا بر این باور بود که موضع‌گیری در برابر رضاشاه در آن اوضاع و احوال، نتیجه‌ای جز برچیده شدن حوزه نخواهد داشت؛ بنابراین، با دوراندیشی، درایت و بردباری، حیات حوزه و بلکه حیات دین و مذهب را در ایران استمرار بخشید.[9]

[1]. کریمی جهرمی، آیة الله مؤسس… ، ص ۶۱-۶۲؛ حائری، عبدالحسین، مصاحبه با استاد عبدالحسین حائری، حوزه، ص۱۶۱-۱۶۲ شماره ۵.

[2]. نظام الدین زاده، هجوم روس و اقدامات رؤسای دین برای حفظ ایران، به کوشش نصراللّه صالحی، ص ۱۵۴-۱۵۵.

[3]. شکوری، مرجع دوراندیش و صبور: آیت اللّه حائری، مؤسس حوزه علمیه قم، ص۱۱۶، یاد، ش ۱۷ به بعد؛ امینی، اهتمام آیةاللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری در تأسیس و حراست از حوزه علمیه قم، به کوشش محمدکاظم شمس، عبدالهادی اشرفی، و جواد آهنگر، ص۱۹۱.

[4]. دولت آبادی، حیات یحیی، ج ۴، ص ۲۸۹.

[5]. حائری یزدی، مهدی، خاطرات دکتر مهدی حائری یزدی، به کوشش حبیب لاجوردی، ص ۶۴.

[6]. شبیری زنجانی، سید موسی، جرعه‌ای از دریا، ج ۴، ص ۴۹۷-۴۹۸.

[7]. خاطرات دکتر مهدی حائری یزدی، ص ۸۳.

[8]. همان، ص ۶۵.

[9]. شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ج۱، ص ۲۹ و ۳۰، ۵۳ و ۵۴؛ اهتمام آیةاللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری در تأسیس و حراست از حوزه علمیه قم، ص ۱۹۸؛ برگرفته از ویکی شیعه.