کپی شد
بدعت در مذاهب اسلامی
هیچ کدام از مذاهب اسلامی در حرمت شدید بدعت (داخل کردن چیزهایی که از دین نیست در دین) تردید نکرده اند. مرحوم نراقى (ره) از علمای بزرگوار شیعه می فرماید: «حرمت بدعت مورد اتفاق امت اسلام است، بلكه اصل حرمت آن ضرورى دين و ملت است».[1] دليل عمدۀ حرمت، روايات مستفيض بلكه متواترى است كه شيعه و اهل سنت از پيامبر خدا (ص) نقل كردهاند كه فرمودند: «ايجاد هر امری که سابقه در دين نداشته بدعت است و هر بدعتی گمراهی است و هر گمراهی در آتش است».[2]
با اين كه تمامى مذاهب اسلامى بدعت را حرام مى دانند ليكن چون ماهيت آن به درستى روشن نشده، به عنوان مبارزه با آن، گاه راه افراط و گاه تفريط پیموده شده و مسلمانان گاه به تكفير و تفسيق يكديگر پرداخته اند.
گروهی انجام هر عمل عبادی را که در زمان پیامبر(ص) و خلفا انجام نمی شده بدعت و حرام می دانند و معتقدند که از انجام چنین اعمالی باید پرهیز کرد؛ مثلا یکی از دانشمندان معروف حنبلی، علم کلام را بدعت می دانست و آن را منشا همه بدعت ها و گمراهی ها می شمرد.[3] او چنین می نویسد: «هرگونه علمى كه بندگان از علوم باطنى ادعا كنند كه در كتاب و سنت يافت نشود، بدعت و گمراهى است و كسى حق ندارد بدان عمل، و مردم را به آن دعوت كند.» او مسلمانان را به بازگشت به دين عتيق به گونه اى كه در روزگار سه خليفه اول رايج بود، فرا مى خواند.[4]
این عقاید افراطی بعداً تا حدی در نظریات ابن تیمیه و پس از او توسط محمد بن عبد الوهاب تقویت شد و به آنجا انجامید که طبق نظرات آنها بسیاری از مسلمین بدعت گذار و حتی مشرک معرفی شدند سليمان بن سحمان النجدى، نواده محمد بن عبدالوهاب، در مورد بدعتهاى رايج در ميان مسلمانان نوشته است: «محراب هاى چهارگانه در مسجدها كه براى هر يك از امامان چهار مذهب [حنفى، حنبلى، شافعى و مالكى] ساخته مى شود، بدعت است. همچنين خواندن قرآن با صداى بلند، درود فرستادن بر پيامبر اسلام (ص)، خواندن ذكر يا دعايى بعد از اذان و در شب جمعه و شب هاى ماه رمضان و شب عيد فطر و عيد قربان، تشكيل اجتماع براى بزرگداشت تولدها و وفيات بزرگان دين و خواندن قصيده هاى مولوديه با لحن هاى مخصوص، مخلوط كردن شعرها با درود بر پيامبر و با ذكرها و قراءت قرآن و خواندن آن ها بعد از نماز تراويح، تسبيح به دست گرفتن براى گفتن ذكر، بلند كردن صدا به ذكر «لا اله الا الله» هنگام تشييع جنازه و هنگام پاشيدن آب روى قبر، پوشيدن لباس هاى بلند درويشى، آويختن شمشير و پرچم در حسينيه ها و مكان هايى كه مجالس برپا مى شود. طنبور و دايره زدن و هر چه مانند اين ها، صدا داشته باشد مانند: شيپور، تكرار لفظ جلاله و اسماى ديگر خدا و . . . بدعت شمرده مى شود.[5] این افراط ها باعث کشتار و قتل عام بسیاری از مسلمانان گشت.
امّا اگر با چنین دید بسته ای به احکام شرع نگاه کنیم نباید هیچ تغییری در زندگی دینی و دنیایی مسلمانان بپذیریم. باید با همان لباس صدر اسلام نماز بخوانیم، همان فکرهایی که آنان به ذهنشان می رسید به ذهن ما برسد و همان گونه که آنان به زنده ها یا اموات خود احترام می گذاشتند ما هم ادای احترام کنیم. واضح است که این طور دینداری به نظر هیچ عالم دینی صحیح نیست. علمای شیعه و تمام فرق دیگر اهل سنت با این جمودها و زیاده روی ها مخالفت کرده و به نقد آن در کتب خود پرداخته اند.
بر این اساس علمای شیعه و برخی از علمای اهل سنت، بدعت را به دو قسم حرام و غیر حرام تقسیم کرده اند. مرحوم صاحب جواهر (ره) می گوید عده ای مثل محقق و شیخ طوسی فرموده اند که:”… بدعت شامل حرام و غیر حرام می شود”.[6] از شافعی نیز نقل شده که گفته است بدعت دو گونه است: پسنديده و ناپسند. بدعتى كه موافق سنت باشد، شايسته و بدعتى كه مخالف باشد، ناشايست است.[7]
[1]. عوائد الایام ص 319 به نقل از تحقیق دکتر برجی، یعقوب علی در وبلاگ ادیان و مذاهب.
[2]. بحارالانوار 2/263؛ مسند احمد، 4/126. رسول خدا (ص): کل محدثة بدعة و کل بدعة ضلالة و کل ضلالة في النار.
[3]. طبقات الحنابله، ج 2، ص 19، 27 ،34 و 37 بنا بر نقل سایت دایره المعارف اسلامی.
[4]. طبقات الحنابله، ج2، ص 35 به نقل از تحقیق دکتر برجی، یعقوب علی در وبلاگ ادیان و مذاهب.
[5]. مجموعه التفسیر ابن تیمیه، ص 340 به نقل از همان.
[6]. جواهر الکلام، ج11، ص 300 به نقل از همان.
[7]. فتح الباری فی شرح صحیح البخاری ج 17 ص 10 به نقل از همان.