اهمیت و ضرورت معاد

یکی از مسائل مهم که از دیر باز مورد توجه ادیان و متکلمان و فلاسفه قرار گرفته، مسئلۀ معاد و زندگی بعد از مرگ است. پیروان ادیان همگی معتقد به زندگی بعد از مرگ بوده و آن را یکی از اساسی ترین مسائل مذهبی به حساب می آورند. معاد در اسلام به معنای بر انگیخته شدن انسان بعد از مرگ است که انسان مجدداً زنده شده و در حیاتی جدید به حساب اعمال وی رسیدگی خواهد شد و در نهایت نیکوکاران در بهشت به نعمت های اخروی نائل شده و بدکاران در جهنم به کیفر اعمال زشت خود خواهند رسید. این عقیده به طور کلی و صرف نظر از جزئیات آن مورد اتفاق همۀ متکلمان و فلاسفۀ الاهی بوده و هر مسلمانی طبق قرآن نسبت به آن اعتقاد دارد.

معاد امری ضروری و حقیقتی لازم و غیر منفک از خلقت است؛ چرا که حرکت در عالم هستی، همچنین حرکت ارادی انسان در مسیر تکاملی اش نمی تواند بدون غایت باشد، لذا زندگی موقت انسان باید هدفی در مسیر کمال داشته باشد، نه این که به یک باره متوقف شده و به پوچی و نابودی منجر شود. همین مطلب را در مورد کل آفرینش نیز می توان بیان کرد و از این لحاظ، تنها انسان نیست که رستاخیز دارد، بلکه این امر شامل مجموع جهان هستی است؛ همچنان که قرآن کریم می فرماید: «و ما خلقنا السماءَ و الارضَ و ما بَینَهما باطلاً ذلک ظنُّ الذینَ کفروا فَویلٌ للذینَ کفروا مِن النّار»؛[1] ما آسمان و زمین و آن چه را که در میان آنها قرار دارد، بیهوده (بی آن که هدفی باشد) نیافریدیم. چنین اندیشه ای مربوط به کسانی است که کفر ورزیده اند. پس وای بر گروه کافران از آتش.

همچنین یکی از مهم ترین دلایل برای ضرورت معاد اقتضای عدل الاهی است؛ چرا که اگر بعد از مرگ، روز حساب و پاداش و کیفری در کار نباشد، لازمه اش مساوات بین مطیع و عاصی خواهد بود و ساحت الاهی از آن پیراسته است و عدل الاهی ایجاب می کند که نیکوکاران به پاداش اخروی و بدکاران به سرانجام بدی های خود برسند.

لازم به ذکر است که علاوه بر این موارد، یکی از موضوعات مهمّی که ارتباط تنگاتنگی با مسئله معاد دارد، اثبات روح برای انسان و همچنین اثبات حیات برزخی می باشد؛ چرا که لازمه وجود روح مجرد برای انسان این است که بعد از مرگ حرکت او متوقف نشده و در نظامی اخروی به حیاتی متناسب با اعمال گذشته خود ادامه دهد.