اهل حق و مراسم جم

مراسم آیینی “جم”، اجتماع پیروان اهل حق برای تحقق بخشیدن به یک هدف مشخصی است. هر چند مراسم، سیما و محتوای آیینی دارد، اما بدین معنا نخواهد بود که تنها برای انجام مراسم مذهبی برگزار شود، بلکه شامل هر مسألۀ مهم اجتماعی، سیاسی و اداری نیز خواهد شد. معمولاً “جم” در جمخانه برگزار می‌شود.

اهل حق برای رهبری و ادارۀ “جم” یکی از سادات را انتخاب می‌کنند. این “سید” با نظر خود، دو نفر به عنوان همراه، یکی خلیفه و دیگری خادم، انتخاب می‌کند، این سه تن، جم را اداره می‌کنند که اصطلاحا آن‌ها را “سه‌ری جه‌م” (سر جمع) می‌خوانند.

به دلیل این که “جم” یک مراسم مقدس است باید همۀ پیروان پیش از حضور آماده شوند؛ یعنی غسل به جا آورند، لباس تمیز بپوشند و هر یک براساس توانایی خود، خوراکی آماده کنند. خوردن در “جم” یک شرط ضروری است چون در یکی از جملات سلطان اسحاق آمده است: “اگر پنج نفر یا بیشتر در جایی گرد هم آیند و شکرانه (نیاز و قربانی) به جا آورند، من نیز در جمع آن‌ها خواهم بود”. ”همچنین گفته است:“اگر هزار نفر هم در “جم” حضور داشته باشند باید نذر و قربانی به همگان برسد”.

در”جمخانه“ یا جایی که مراسم “جم” در آن به جا آورده می‌شود، “سه‌ری جه‌م”(سر جمع) – سید و خلیفه و خادم- در رأس مجلس می‌نشینند. هنگامی که جمع کامل ‌شود گفت و گوها آغاز می‌گردد. این حالت تا پهن کردن سفره ادامه دارد. به مجرد پهن شدن سفره، سکوت، سالن را فرا می‌گیرد و سید یا خادم امر می کند: “الله کنید”، سپس خادم در برابر سید با حالت مشخص (پنجۀ بزرگ دست روی پنجۀ بزرگ پا) نشسته و به حالت ذکر می‌گوید: “یا الله” حضار نیز یک صدا پاسخ می‌دهند: “ای الله و دینی یار”. آن گاه سید دعای نیاز و قربانی می‌خواند: “نیاز حاصل ، به حق و اصل، به روان خیر ، این دعا مستجاب شود، این نذر مستجاب شود، دور از درد و بلا باد”.

پس از آن سید به خلیفه فرمان می‌دهد که خوراکی‌ها را تقسیم کند. کار توزیع نذر و قربانی را خلیفه و خادم با هم انجام می دهند و از سید آغاز می‌کنند. سید سهم خود را گرفته و سهم خدا را بر دیگران تقسیم می‌کند. آن گاه خلیفه سهم خود را می‌گذارد و سپس توزیع از سمت راست مجلس آغاز می‌شود. خادم آخرین کسی است که سهم خود را بر می‌دارد.

باید به این نکته هم اشاره کرد که پس از سهم خدا، سهم ”چراغ“ نیز برداشته می‌شود که متعلق به صاحب مکانی است که “جم” در آن برگزار شده است (هرگاه در جمخانه باشد این سهم به خادم جمخانه یا فراش می‌رسد).

پس از آن که هر کس سهم خود را گرفت شروع به خوردن می‌کند و آنچه باقی ماند را به خانه نزد اعضا می‌آورد. برای هر کس هم که به هر دلیل نتواند در مراسم حضور یابد سهم “نذر” و “قربانی” فرستاده می‌شود.

پس از خوردن نذر یا قربانی “خلیفه” دعای جم می‌خواند:” با اشارت شاه، به شرط بنیامین ، به رهبری داوود، قلم زرین پیر موسی، خدمت پاک رزبار و برای شمشیر مردان و جم هفتوانه، اولم یار ، آخرم یار و حکم صاحب یار”.

پس از دعای جم ، “جم رسی” برگزار می‌شود که به معنای پایان یافتن مراسم است. هر یک از حضار باید دست خادم را ببوسد و خادم نیز متقابلاَ دست آن‌ها را ببوسد.

موضوع دیگری که باید اشاره کرد آن است که تنها مردان در مراسم جم حاضر می‌شوند و زنان و کودکانی که هنوز مراسم “سرسپاری ” به جای نیاورده‌اند اجازۀ ورود به جمخانه ندارند. این مسأله هم به نخستین جم اهل حق باز می‌گردد: هنگامی که سلطان نخستین جم را برگزار کرد، رزبار که زن بود شرکت نکرد و مصطفی را به نمایندگی از سوی خود روانه کرد.

اغلب اوقات پس از پایان مراسم، جمعی در جمخانه باقی مانده، کلام (شعر دینی) می‌خوانند و دف می‌نوازند و پس از آن دعای جم قرائت می‌کنند.

“جم” یگانه شیوۀ پرستش جمعی نزد اهل حق است، به همین دلیل بسیار مقدس می باشد. سلطان اسحاق در این باره می‌گوید: ” آن که در جم حضور می‌یابد از تمام گناهان پاک می‌شود چون مسلمانان که با رفتن به مکه، شامل غفران الهی می‌شوند.[1]