اهل بیت (علیهم السلام) در آیه تطهیر

در آیۀ تطهیر«إِنَّما یریدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهیراً»[1] نکاتی وجود دارد که در ذیل به آن اشاره می شود:

1. بعضى از مفسران،”رجس” در این آیه را، تنها اشاره به شرک و یا” گناهان کبیره زشت” همچون” زنا” دانسته‏اند، در حالى که هیچ دلیلى بر این محدودیت در دست نیست، بلکه اطلاق “الرجس” (با توجه به این که الف و لام آن” الف و لام جنس” است) هرگونه پلیدى و گناه را شامل مى‏شود، چرا که گناهان همه رجس هستند، و لذا این کلمه در قرآن به”شرک”،”مشروبات الکلى”، “قمار”، “نفاق”، “گوشت هاى حرام و ناپاک” و مانند آن اطلاق شده است.[2]

2. با توجه به این که ارادۀ الاهى تخلف ناپذیر است، و جمله «إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ‏» دلیل بر اراده حتمى او مى‏باشد، مخصوصاً با توجه به کلمه “انّما” که براى حصر و تأکید است، روشن مى‏شود که اراده قطعى خداوند بر این قرار گرفته که اهل بیت (ع) از هرگونه رجس و پلیدى و گناه پاک باشند، و این همان مقام عصمت است.

3. این نکته نیز قابل توجه است که منظور از ارادۀ الاهى در این آیه، دستورات و احکام او در مورد حلال و حرام نیست (ارادۀ تشریعی)، چرا که این دستورات شامل همگان مى‏شود و اختصاص به اهل بیت (ع) ندارد، بنابر این با مفهوم کلمه “انّما” سازگار نمى‏باشد. بلکه مراد، ارادۀ تکوینی خداوند است.[3] ارادۀ تکوینی خدا بر طهارت و پاک دامنی اهل بیت پیامبر اسلام (ص) تعلق گرفته است؛ به این معنا که با ارادۀ الاهی هیچ گونه گناه، لغزش و خطایی در این خانواده راه ندارد. به عبارت دیگر این اراده مستمر، اشاره به یک نوع امداد الاهى است که اهل بیت (ع) را بر عصمت و ادامه آن یارى مى‏دهد و در عین حال منافات با آزادى اراده و اختیار آنها ندارد.

در حقیقت مفهوم آیه، همان چیزى است که در زیارت جامعه نیز آمده است: خداوند شما را از لغزش ها حفظ کرد و از فتنه انحرافات در امان داشت، و از آلودگی ها پاک ساخت و پلیدى را از شما دور کرد، و کاملاً تطهیر نمود.[4] با این توضیح در دلالت آیه فوق بر مقام عصمت اهل بیت (ع) نباید تردید کرد.[5]

4. این آیۀ شریفه شامل همسران پیامبر (ص) نمی شود، لکن تنها پرسشی که به ذهن می آید، این است که چگونه در میان بحث از وظایف همسران پیامبر (ص) مطلبی گفته شده است که شامل همسران پیامبر نیست.

در پاسخ به این پرسش جواب های متعددی وجود دارد، از جملۀ آنها پاسخ هایی است که به آنها اشاره می شود:

الف: مرحوم طبرسی (ره) می گوید: این تنها مورد نیست که در قرآن آیاتی در کنار هم قرار دارند که از موضوعات مختلفی سخن می گویند. قرآن آکنده از این گونه موارد است. همچنین در کلام فصحای عرب و اشعار آنان نیز نمونه های فراوانی از این دست دیده می شود.^[6]

ب: علامه طباطبایی (ره)، پاسخ دیگری بر این افزوده، و نوشته است: هیچ دلیلی در دست نیست که عبارت «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً» همراه این آیات نازل شده باشد، بلکه از روایات به خوبی استفاده می شود که این بخش جداگانه نازل گردیده، و به امر پیامبر (ص) یا هنگام گردآوری آیات قرآن پس از رحلت آن حضرت (ص) در کنار این آیات قرار داده شده است.^[7]

ج: در تفسیر نمونه چنین آمده است: پاسخ سومی که می توان از پرسش فوق داد، این است که قرآن می خواهد به همسران پیامبر (ص) بگوید: شما در میان خانواده ای قرار دارید که گروهی از آنان معصوم اند، کسی که در زیر سایۀ درخت عصمت و در کانون معصومان قرار گرفته، سزاوار است که بیش از دیگران مراقب خود باشد و فراموش نکند که انتساب او به خانواده ای که پنج معصوم پاک در آن است، مسئولیت های سنگینی برای او ایجاد می کند، و خدا و خلق خدا، انتظارات فراوانی از او دارند.^[8]