انشعابات در فرقه نزاریه

با مرگ المستنصر بالله، هیجدهمین امام فاطمیان و هشتمین خلیفه آنان، مسئله جانشینی وی بزرگ‌ترین انشقاق تاریخی را در میان اسماعیلیان فاطمی به وجود آورد. خلیفه بزرگ‌ترین پسر خود «نزار» را ولی‌عهد و امام آینده معرفی کرده بود، اما وزیر و فرمانده ارتش، افضل بدرالجمالی، دخالت کرد و المستعلی (خواهر زاده و دامادش که کوچکترین پسر مستنصر هم بود) را به خلافت رساند. نزاز هم به اسکندریه گریخت و دست به مخالفت زد، اما شورش مسلحانه‌اش درهم شکست و اعدام شد.[1]

با اینکه اکثر اسماعیلیان مصر و تمامی جماعت اسماعیلی یمن و گجرات و بسیاری از اسماعلیان شام امامت مستعلی را پذیرفتند، اما گروه بزرگی از اسماعیلیان شام و تمامی اسماعیلیان ایران و عراق و ماوراءالنهر، نزار را نوزدهمین امام خود و جانشین بر حق پدرش قبول کردند.[2]

تاریخ نهضت اسماعیلیان نزاری به دو مرحله تقسیم می‌شود:

مرحله نخست: مرحله‌ای که به دوره الموت به رهبری حسن صباح و جانشینانش معروف است و از حدود 483 ق تا 654 ق که سال سقوط این دولت در ایران بود ادامه یافت.

مرحله دوم: دوره بعد از الموت، که از 654 ق تا زمان حاضر ادامه دارد؛ یعنی دوره‌ای که بیش از 700 سال به درازا کشیده است.[3]،[4]

[1]. هالم، هاینس، تشیع، ترجمه: اکبری، محمد تقی، ص 321؛ تامر، عارف، تاریخ الاسماعیلیة، ج 3، ص 187 و 222.

[2]. دفتری، فرهاد، مدخل «اسماعیلیه» از دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 8، ص 696.

[3]. دفتری، فرهاد، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه: بدره‌ای، فریدون، ص 369 و 497.

[4]. برگرفته از: سایت پژوهه.