اندیشه و مکتب میرزا مهدی اصفهانی

میرزا مهدی اصفهانی در حوزه عقاید، مبانی خود را با اندیشه‎های فلسفی و عرفانی آغاز می‎کند.  وی نزد برخی از بزرگان نجف تحصیلات فلسفی داشته‌است، اما به‎طور مشخص در حوزه عرفان، شاگردی مرحوم سید احمد کربلایی از تبار شاگردان ملاحسینقلی همدانی را نموده و به مراتب بالای سیر و سلوک عرفانی دست یافته و عرفان نظری و عملی را به خوبی فرا می‌گیرد. البته پیش از اینکه میرزا  در نجف به محضر سید احمد کربلایی برسد، به صورت خاص از شاگردان مرحوم سید اسماعیل صدر و تربیت یافته مکتب سلوکی سامرائی ملافتحعلی سلطان‌آبادی بود. اما وقتی به نجف می‎رود، تحت تربیت سید احمد کربلایی قرار می‎گیرد و ظاهراً مراتب بالایی را در این مسیر طی می‎کند. به‌تدریج در حوزه باورهای بنیادین، برای ایشان تحولی رخ می‎دهد و به این باور می‎رسد که راه صحیح دست‎یابی به مبانی اعتقادی، مراجعه به منابع وحیانی و بهره‎گیری از عقل سلیم و فطری است.

میرزا پس از مدتی به ایران بازمی‎گردد و در طول مسیر در بروجرد با آیت‎الله بروجردی که در آن زمان هنوز در بروجرد تدریس می‎کرد، دیدار می‎کند. بنا بر گزارشی، حدود دو ماه پیش ایشان می‎ماند و گفت‎وگوها و مباحثاتی میانشان برقرار می‎شود. همچنین در بین راه به اراک می رود و زمانی که آیت‎الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی هنوز در اراک کرسی تدریس داشت، مدتی در درس ایشان شرکت می‎کند و اجازه‎نامه‌های علمای نجف را به شیخ عبدالکریم نشان می‎دهد و ایشان همان اجازات را تأیید می‎کند و از آنجا به سمت مشهد می‎رود.

در مشهد در نقطة آغاز، تدریس علم اصول را شروع می‎کند و برای نخستین بار مبانی میرزای نائینی در زمان حیات خود نائینی را به مشهد می‎رساند. این در حالی است که فرزند بزرگ مرحوم آخوند خراسانی (آقا میرزا محمد) و شاگرد آخوند؛ یعنی حاج آقا حسین قمی در مشهد کرسی تدریس داشتند و مبانی درسی و فکری آخوند خراسانی در آنجا حاکم بود. میرزا مهدی اصفهانی با طرح آرای میرزای نائینی تا حدود زیادی اندیشه‎های اصولی آخوند خراسانی را تحت تأثیر قرار می‎دهد و تعداد شاگردان ایشان به تدریج بر شاگردان آقا محمد کفایی برتری پیدا می‎کند. میرزا در کنار بحث اصول به تدریج مباحث اعتقادی را نیز آغاز می‎کند و با نقد آرای فلسفی و عرفانی، به تبیین مبانی کتاب و سنت می پردازد. با آن که آن زمان حوزه درس فلسفی خراسان به دست کسانی چون آقا بزرگ حکیم شهیدی رونق جدی داشت و شاگردان وی فضای دانش معقول را در دست داشتند، عده‎ای با شنیدن مباحث و دیدگاه‎های جدید میرزا، جلب درس معارفی ایشان می‎شوند. میرزا در طول بیست و پنج سال آرای خود را در علم اصول و فقه و معارف در حوزه خراسان منتشر می سازد، دوره‌ای که یکی از سخت‌ترین سال‌های سیاسی ایران برای حوزه و روحانیت به حساب می آید.[1]

[1]. سبحانی، محمد تقی، مجله حریم امام، سال هفتم، شماره 343، ص 7.