کپی شد
انحصار ولادت در کعبه به امام علی (علیه السلام)
مشهور و معروف است كه امام على (علیه السلام) در درون خانه كعبه به دنیا آمد و خداوند متعال این فضیلت را به آن حضرت اختصاص داده، به نحوی که نه پیش از او و نه پس از او، كسى در داخل كعبه به دنیا نیامده است. این نحوه ولادت، در حقیقت از کرامات امیرالمؤمنین (علیه السلام) محسوب شده و از جایگاه ویژۀ آن حضرت نزد خداوند سبحان، خبر می‌دهد.
بزرگانی از اهل سنت و شیعه به جریان ولادت امام علی (علیه السّلام) در داخل کعبه اشاره نموده‌اند که به برخی از آنها اشاره می شود:
- عالم مشهور اهل سنت، حاكم نیشابورى[1] در این باره ادعای تواتر نموده است:
«اخبار متواتر است كه فاطمه بنت اسد، امیرالمؤمنین على بن ابى طالب (كرّم اللّه وجهه) را در درون خانه كعبه به دنیا آورد».[2]
- حافظ گنجی از علمای اهل سنت (م 658 ق) میگوید: «امیر مؤمنان (علیه السلام)، شب جمعه سیزده رجب، سال سی‌ام بعد از واقعه عام الفیل در داخل خانه خدا به دنیا آمد. كسی پیش از آن حضرت و بعد از آن، در داخل كعبه به دنیا نیامده و این، از فضایل اختصاصی آن حضرت است كه خداوند به جهت بزرگداشت مقام او عطا كرده است».[3]
- ابن صباغ مالكی (م 855 ق) در «الفصول المهمة» نیز قریب به همین عبارات را آورده است.[4]
- نقل شده: «آلوسی» در شرح این بیت افندی[5] که گفته است: «أنت العليُّ الذي فوق العلى رُفِعا * ببطن مكّةَ عند البيتِ إذ وُضعا؛ تو علی هستی که در جایگاه بلند مرتبه‌ای رفعت داده شدی، در شهر مکه نزد خانه خدا وضع حمل شدی»، میگوید: «این كه حضرت امیر (كرم الله وجهه) در خانه خدا به دنیا آمده، شهرت جهانی دارد و در كتب فریقین سنی و شیعی ذكر شده… و درباره كس دیگری غیر او مشهور نیست كه در كعبه به دنیا آمده باشد، آن چنان كه درباره آن حضرت (كرم الله وجهه) ذكر شده و چقدر شایسته است برای امام أئمّه كه در جایی كه قبله مؤمنان است به دنیا آمده باشد؟ و پاک و منزه است خداوندی كه أشیاء را در مكان مناسبش می گذارد و او احکم الحاکمین است».[6]
- شیخ مفید در این رابطه می گوید: «غیر از امام علی (علیه السلام)، هیچ مولودی چه پیش از او و چه پس از او در خانه خدا (کعبه) زاییده نشده و این به جهت اکرام و تجلیل از عظمت مقام آن حضرت از جانب خداوند متعال بوده است».[7]
رقیب تراشی برای امیرمؤمنان (علیه السلام)
عده‌ای برای این که از منزلت ولادت امام علی (علیه السلام) در خانۀ کعبه کاسته و در این فضیلت براى ایشان رقیبتراشى كنند، با نادیده گرفتن تصریح مورّخان و راویان حدیث، ضمن ثبت این فضیلت براى دیگرى، در اختصاص آن به امام على (علیه السلام) تشكیک کرده و گفته‌اند: این از مختصّات و ویژگی‌های علی (علیه السلام) نبوده، بلکه دیگران؛ مثل حکیم بن حزام بن خویلد[8] نیز در این امر با ایشان شریک هستند.
به عنوان نمونه، گفته شده:
«حكیم بن حزام در درون خانه كعبه به دنیا آمد».[9]
«حكيم بن حزام در درون خانه كعبه به دنيا آمد. اين فضيلت را براى غير او سراغ نداريم! آن چه درباره على روايت شده كه در درون كعبه به دنيا آمد، ضعيف است».[10]
ابن ابى‌الحدید مىگوید: «بسیارى از علماى شیعه بر این باورند كه على در كعبه متولد شد، امّا محدّثان [از اهل سنت] این نظر را قبول ندارند و بر این باور هستند كه حكیم بن حزام در كعبه به دنیا آمد».[11]
«دیار بكرى» كوشیده است با این احتمال كه هر دو در كعبه متولد شده باشند، بین دو گروه صلح برقرار كند!.[12]
پاسخ به اشکال
در پاسخ به این اشکال باید گفت:
- با توجّه به آن چه که از تصریح مورّخان و محدّثان ذکر شد، چگونه چنین ادعایی قابل پذیرش است؟ شمار انبوهى از دانشمندان و راویان بر این نكته تأكید كرده‌اند که ولادت در کعبه، اختصاص به امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) دارد، شاعران[13] درباره آن شعر سروده‌اند و این مطلب نه تنها در كتابهاى شیعه، بلکه در کتاب‌های اهل سنّت نیز آمده است. مگر نه این است كه حاكم نیشابورى به تواتر این خبر، تصریح كرده است؟ وی در باب مناقب «حکیم بن حزام» درباره روایت «مصعب بن عبدالله» که گفته: «همانا مادر حکیم بود که دیوار کعبه برای او شکافته شد و حکیم در آن متولد شد و نه قبل و نه بعد از او کسی در کعبه متولد نشد»، میگوید: «مصعب دچار توهّم شده، به تحقیق، اخبار متواتر زیادی وجود دارد که ثابت میکند که فاطمه بنت اسد، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) را در کعبه به دنیا آورد».[14]
- علاوه بر این، اصولا سند مربوط به تولّد حكیم بن حزام در كعبه، مورد تردید است، تا چه رسد كه متواتر باشد!.[15]
- شاید ثبت این فضیلت براى حكیم بن حزام بن خویلد بن اسد بن عبد العزّى بدین دلیل بود كه زبیریان به او علاقهمند بودند؛ زیرا او پسر عموى زبیر است[16] و نسب زبیریان هم به اسد بن عبد العزّى مىرسد. هر چند فضایلی برای حكیم ذکر می کنند،[17] ولی او در سال فتح مكّه ایمان آورد[18] و بر این تأخیر خود تأسف می خورد.[19] او از كسانى است كه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با پرداخت غنایم حنین، دل او را به دست آورد.[20] او در عهد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) محتكر طعام بود.[21] مطابق نقل مامقانى از طبرى، حكیم، شدیدا طرفدار عثمان بود و از على (علیه السلام) فاصله گرفت و در هیچ یک از جنگها با او شركت نكرد.[22]
بنابراین طبیعى است كه مصعب بن عبد اللّه و زبیر بن بكّار (از راویان این حدیث) كه بىتردید از هواداران زبیر بودند، بر خلاف اخبار متواتر و تصریح مورّخان و محدّثان بر ولادت على (علیه السلام) در درون كعبه و این كه احدى قبل و بعد از او در آن‌جا متولد نشده، روایت كنند كه جز حكیم بن حزام، احدى در درون كعبه به دنیا نیامده است!.[23]
- بدیهی است این قضیه – بر فرض که درست باشد – به هیچ وجه از کرامت شمرده نمی‌شود؛ زیرا با توجه به منابعی که از کیفیت تولد حضرت علی (علیه السلام) به ما خبر می‌دهند، فرق بین این حادثه و ولادت حضرت در کعبه واضح است. ولادت این شخص بر فرض صحت، به نحو عادی و از درِ اصلی کعبه بوده، اما ولادت حضرت علی (علیه السلام) به نحو اعجاز و از طریق شکافته شدن دیوار کعبه و عدم توانایی ورود دیگران به آن و مهمانی سه روزه حضرت فاطمه بنت اسد و… صورت گرفته است.[24]
«علامه امینی» درباره ولادت امام علی (علیه السلام) در کعبه میگوید: «این حقیقتی آشکار است که شیعه و سنی در اثبات آن متفق هستند و احادیث آن متواتر و کتاب‌ها از آن لبریز است. پس ما از داد و فرياد ياوه سرايان و سخن‌گويان بىهدف، بعد از تصريح جمع زيادى از بزرگان شيعه و سنّى بر تواتر اتفاق اين حادثه تاريخى، باكى نداريم».[25] وی سپس نام تعداد زیادی از علمای اهل سنت و شیعه را که به این مطلب تصریح کرده‌اند ذکر می کند.[26]
[1]. «الحافظ ابوعبدالله»؛ ملقب به «حاکم نیشابوری»، متوفای 405 قمری، صاحب کتاب «المستدرک علی الصحیحین» میباشد. ذهبی درباره او می گوید: او پیشوای محدثان است. ر.ک: الذهبی، شمس الدین، تذكرة الحفاظ ، ج 3، ص 162، شماره 962. ابوالفداء که از شخصیت‌های رجال شناس اهل سنت است، درباره حاکم نیشابوری می گوید: امام اهل الحدیث فی عصره؛ او پیشوای اهل حدیث در عصر خویش بوده است. ر.ک: أبو الفداء عماد الدين، إسماعيل بن علي، المختصر في أخبار البشر، ج 2، ص 144.
[2]. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقيق: عطا، مصطفى عبد القادر، ج 14، ص 90، ح 6084.
[3]. گنجی شافعی، محمد بن یوسف، كفایة الطالب فی مناقب علی بن أبی طالب، ص 407.
[4]. ابن صباغ مالکی، على بن محمد، الفصول المهمة في معرفة الأئمة (عليهم السلام)، ج 1، ص 171 و 172، «ولد علی (علیه السلام) بمكة المشرفة بداخل البیت الحرام فی یوم الجمعة الثالث عشر من شهر الله الأصم رجب الفرد سنة ثلاثین من عام الفیل قبل الهجرة بثلاث و عشرین سنة، و قیل بخمس و عشرین، و قبل المبعث باثنی عشرة سنة، و قیل بعشر سنین و لم یولد فی البیت الحرام قبله أحد سواه، و هی فضیلة خصه الله تعالى بها إجلالا له و إعلاء لمرتبته و إظهارا لتكرمته».
[5]. عبدالباقی افندی العمری از شعرای مشهور و چیره‌دست عراق در زمان عثمانی و از نوادگان خلیفه دوم، قصیده ای در مدح امیرالمؤمنین (علیه السلام) با عنوان قصیده عینیه سروده که «آلوسی» عالم مشهور عراق و بزرگ خاندان پرجمعیتی از علمای سلفی، این قصیده را در کتاب «سرح الخريدة الغيبيّة في شرح القصيدة العينيّة لعبد الباقي أفندي العمري» شرح کرده است.
[6]. امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الكتاب و السنة و الأدب، ج 6، ص 36؛ امين عاملى، سيد محسن، أعيان الشيعة، ج 1، ص 323 و 324، به نقل از آلوسی، سرح الخريده الغيبية في شرح القصيدة العينية، ص 15.
[7]. مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج 1، ص 5.
[8]. برادر زاده حضرت خدیجه (علیها السلام) و از اشراف قریش.
[9]. ر.ک: ابن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، محقق: البجاوى، على محمد، ج 1، ص 362؛ ابن اثیر، عزالدین علی بن محمد، أسد الغابة فى معرفة الصحابة، ج 1، ص 522؛ ابن حجر العسقلانى، احمد بن علی، الإصابة فى تمییز الصحابة، محقق: عبد الموجود، عادل احمد و معوض، على محمد، ج 2، ص 98.
[10]. ابوالفرج حلبى شافعى، علی بن ابراهیم، السيرة الحلبية، ج 1، ص 202.
[11]. ابن ابى الحدید، عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهج البلاغه، محقق/ مصحح: ابراهیم، محمد ابوالفضل، ج 1، ص 14؛ «و اختلف في مولد علي (علیه السلام) أين كان؟، فكثير من الشيعة يزعمون أنه ولد في الكعبة و المحدثون لا يعترفون بذلك و يزعمون أن المولود في الكعبة حكيم بن حزام بن خويلد بن أسد بن عبد العزى بن قصي».
[12]. الدیار بكری، حسين بن محمد، تاریخ الخمیس في أحوال أنفس النفيس، ج 1، ص 279.
[13]. الغدیر فی الكتاب و السنة و الأدب، ج 6، ص 44 – 58؛ علامه امینی نام 40 شاعر را که در این باره شعر سروده‌اند، ذکر می کند.
[14]. المستدرک علی الصحیحین، ج 14، ص 90، ح 6084.
[15]. شوشتری، قاضى نور الله، إحقاق الحق و إزهاق الباطل، ج 33، ص 231؛ صاحب احقاق الحق می گوید: ابن علی (از اهل سنت) این روایت را به دلیل وجود «روح بن صلاح» در سلسله راویان روایت، ضعیف دانسته؛ به همین جهت ما آن را نقل نکردیم، «و كذا حكیم بن حزام ولدته امه فی الكعبة، قلت و قد أخرج لها أبو نعیم الحافظ حدیثا طویلا فی فضلها إلّا انهم قالوا فی إسناده روح بن صلاح، ضعفه ابن علی فلذلک لم نذكره».
[16]. أسد الغابة فى معرفة الصحابة، ج 1، ص 522.
[17]. ابن الجوزى، عبدالرحمن بن على، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: عطا، عبدالقادر محمد و عطا، عبدالقادر مصطفى، ج 5، ص 271.
[18]. تاریخ الخمیس في أحوال أنفس النفيس، ج 2، ص 95.
[19]. المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، ج 5، ص 269 و 270.
[20]. الإصابة فى تمییز الصحابة، ج 1، ص 349؛ الاستيعاب في معرفة الاصحاب، ج 1، ص 320.
[21]. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، محقق: گروه پژوهش مؤسسه آل البيت (عليهم السلام)، ج 17، ابواب آداب التجاره، باب 28، ص 428، ح 22915.
[22]. عاملى، سید جعفر مرتضی، الصحیح من السیرة النبی الأعظم، ج 2، ص 162.
[23]. همان، ج 2، ص 159 – 162؛ عاملى، سید جعفر مرتضی، الصحیح من السیرة النبی الأعظم، مترجم: سپهرى، محمد (سیرت جاودانه)، ج 1، ص 235.
[24]. ر.ک: سایت اسلام کوئست، نمایه «فلسفه ولادت امام علی (علیه السلام) در کعبه».
[25]. الغدیر فی الكتاب و السنة و الأدب، ج 6، ص 35.
[26]. همان، ص 35 – 44.