انجمن حجتیه

چکیده مقاله انجمن حجتیه

انجمن حجتیه، مقارن با کودتای 28 مرداد سال 1332 شمسی، توسط شیخ محمود ذاکرزاده تولایی حلبی، با انگیزه مبارزه با فرقه بهائیت، تأسیس شد. این انجمن از یک ساختار تشکیلاتی پیچیده سراسری و کمیته های تدریس، تحقیق، نگارش، ارشاد، ارتباط با خارج و کنفرانس‌ها، برخوردار بوده است.

برخی از عقاید این انجمن عبارت است از:

اعتقاد به جدایی دین از سیاست

مخالفت با قیام، و هر حکومت دینی، (قبل از ظهور امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)) چون منجر به شکست می شود و تشکیل حکومت، سد باب مهدویت و حکومت جهانی است.

این افکار در نهایت باعث شکست انجمن شد؛ چون انجمن که تا نزدیک انقلاب اسلامی، راهپیمایی های مردم ایران را محکوم می کرد، با پیروزی انقلاب، تضعیف شد و تشکیلات آن حدود پنج شش ماه دچار حیرت و سرگردانی شد و پس از آن یک دفعه تغییر موضع داد و به تدریج جلسات آن تعطیل شد و بر اثر فشار عده ای از اعضاء آن، تغییر اساسنامه داد و در پی سخنرانی رهبر انقلاب اسلامی ایران؛ امام خمینی (رحمه الله) در 5 مرداد سال 1362 شمسی به طور رسمی اعلامیه تعطیلی داد.

هدف و انگیزه تشکیل انجمن حجتیه

شیخ محمود (ذاکر زاده) تولایی معروف به شیخ محمود حلبی؛ مؤسس این انجمن، در سال 1335 شمسی زمانی که مشغول تحقیق درباره فرقه بهائیت بود، اقدام به تشکیل انجمن خیریه حجتیه مهدویه کرد. برخی برای تأسیس آن، دو علت عنوان کرده اند: 1. دوست و همکار حلبی به نام سید عباس علوی که همراه او برای تحقیق در مورد بهائیت مأمور شده بود، جذب بهائیت شده و از مبلغان آنان گشت. 2. مرحوم حلبی در سال 1332 شمسی مدعی بود که امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به او امر فرموده اند که گروهی را برای مبارزه با بهائیت تشکیل بدهد.

به این ترتیب؛ اصلی ترین و عمده ترین هدف انجمن حجتیه، فعالیت های فرهنگی برای پیشگیری از تبلیغ و ترویج بهائیت و منزوی نمودن بهائیان در جامعه و دعوت به دین مبین اسلام بود.[1]

بنیان گذار انجمن حجتیه

«انجمن خيريه حجتيه مهدويه» مقارن با کودتای 28 مرداد سال 1332 ش، توسط شیخ محمود ذاکر زاده تولایی حلبی، تأسیس شد.

شیخ محمود حلبی، از جمله روحانیان سیاسی بود که در جریان جنبش ملی نفت، سخنرانی های بسیار آتشین در تهییج مردم و در حمایت از آیت الله کاشانی ایراد می کرد، امّا به واسطه بروز اختلاف بین رهبران نهضت ملی شدن نفت، به یک باره فروکش نموده است و مانند خیلی از نیروهای انقلابی مذهبی که از ادامه فعالیت های سیاسی ناامید شدند، او نیز به این نتیجه رسیده است و سیاست را رها کرده و عرصه سیاست را به سیاستمداران بخشیده است.

او در آغاز به عنوان روحانی هیأت مسلم بن عقیل،[2] مأمور تحقیق و پژوهش پیرامون بهاییان شد.[3]

البته انجمن غیر از شیخ محمود حلبی کارگزارانی هم داشت که عبارتنداز:

1. سید رضا آل رسول. 2. سید محمد حسین عصار. 3. سید حسین سجادی. 2. غلام حسین حاج محمد تقی تاجر.[4]

افکار و عقاید انجمن حجتیه

بعضی از افکار و عقاید انجمن حجتیه که از منابع مربوط جمع آوری شده است به شرح زیر می باشد:

1. با توجه به تبصره 2 از ماده دوم که در سال 1335 تدوین و تصویب شد به هیچ وجه انجمن در امور سیاسی مداخله نخواهد داشت؛ چون دخالت در سیاست زیبنده پیشوایان دینی نیست.

2. شیخ محمود حلبی (رئیس انجمن) تأکید می کرد که دشمن اصلی اسلام بهائیت است و امروز تکلیف شرعی و دینی همه ما آن است که با بهائیت مبارزه کنیم.[5]

3. قبل از قیام امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) هر پرچمی که بلند شود در ضلالت است و به شکست می انجامد، پس باید منتظر بود تا خود حضرت بیایند.[6]

4. تشکیل حکومت خالص در زمان امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) امکان پذیر است.[7] ، [8]

6. جهاد در دوران غیبت معنا ندارد، گفتار شیخ محمود حلبی: شیعه می گوید: در عصر غیبت امام زمان (عج الله تعالی فرجه الشریف) جهاد نیست، چون این مطلب که (حاکم اسلامی باید معصوم باشد)، مصداق پیدا نکرده است.[9]

7. تقیه را در مقابل مبارزه قرار می دادند و معتقد بودند که مبارزه هدر دادن نیروها است.[10]

8. در عصر غیبت تمام مسئولیت ها و وظایف یک انسان مسلمان، انتظار است و ندیدن امام معصوم از بزرگ ترین مصیبت ها است.

9. فلسفه را نوعی بدعت و ورود فلسفه یونان به اسلام را از طرح های استعماری می دانند.[11]

10. هر گونه مبارزه با استعمار و استبداد نه تنها سودی ندارد، بلکه مایه نیرومندی و پیشرفت بهائی ها خواهد شد، و پیوسته این اندیشه را پراکنده می ساختند که مبارزه با زورمندان و قدرت های جهانی ویژه حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است و قرآن با صدای رسا اعلام می دارد[12] که خود را به دست خویش هلاک نکنید.[13]

11. خود را از علما و فقها، اسلام شناس تر، آگاه تر، عالم تر و دلسوزتر برای اسلام می دانستند.[14]

12. آنها قائل بودند که رهبر و ولی و حاکم جامعه فقط باید معصوم باشد، عدالت تنها کافی نیست، عصمت هم می خواهد.[15] ، [16]

ساختار انجمن حجتیه

این انجمن دارای یک ساختار تشکیلاتی پیچیده سراسری شامل کمیته های: تدریس، تحقیق، نگارش، ارشاد، ارتباط با خارج و کنفرانس ها بود که همه این ها، زیر نظر هیأت مدیره، به ریاست شیخ محمود حلبی کار می کردند.[17]

گروه ارشاد که مسئولیت بحث با مبلغان بهایی، دعوت بهائیان به اسلام و خنثی‌سازی تأثیرات فعالیت‌های مبلغان بهایی را بر عهده داشت، ‘

گروه تدریس و گروه نگارش که به استانداردسازی درجات و متن‌های آموزشی می‌پرداختند؛ متن‌های آموزشی حجتیه به صورت تایپ شده و پلی کپی به کلاس‌های انجمن ارسال می‌شد. کلاس‌هایی که هر هفته در خانه‌های شخصی اعضا در سراسر کشور بر‌گزار می‌شد. این جزوات تا یک هفته پس از توزیع از شاگردان تحویل گرفته و بازیافت می‌شدند، در نتیجه برای بررسی تاریخ انجمن چیزی از آن‌ها در دست نیست. به شاگردان نیز آموزش داده می‌شد که نباید جزوه‌ها را به دیگران نشان داده یا در مورد آن‌ها با دیگران بحث کنند.

گروه سخنرانی تجمع‌های هفتگی همگانی را در مکان‌های مختلف سازمان می‌داد که سخنرانان آموزش‌دیدهٔ حجتیه در آن‌ها به به بحث در مورد الهیات شیعی، انتقاد از نگرش‌های بهایی و پاسخ به سؤالات می‌پرداختند.

گروه تحقیق بازوی اطلاعاتی انجمن بود و در سه واحد عملیاتی جداگانه به عنوان ستون پنجم انجمن در بهائیت فعالیت می‌کرد و توانست با شکیبایی و به آرامی در سلسله مراتب مقامات بهائی نفوذ کند. به این ترتیب بدون آن که بهائیان متوجه شوند، تعدادی از اعضای حجتیه یه ظاهر بهائی شده و از برجسته‌ترین مبلغان بهایی شدند.

متخصصان ارشد انجمن در هر یک از این گروه‌ها در اصطلاح اعضای حجتیه با القاب مبارز، سخنران، مدرس و محقق مشخص می‌شدند. بیشتر اعضای اصلی حجتیه در جلسات هفتگی حداقل دو تا از وظایف ذکر شده را انجام می‌دادند.

بخشی از اساسنامه انجمن حجتیه

فصل اول اساسنامه انجمن حجتیه که شامل دو ماده، هشت بند و دو تبصره می باشد، از این قرار است:

فصل1: اسم، موضوع، هدف، مرکز، مدت و دارایی.

ماده اول: اسم مؤسسه «انجمن خیریه حجتیه مهدویه» است که این اساسنامه به اختصار انجمن نامیده می‌شود.

ماده دوم: موضوع و هدف: منظور از تشکیل انجمن، اجرای اموری است که ذیلا شرح داده می‌شود:

تبلیغ دین اسلام و مذهب جعفری و دفاع علمی از آن با رعایت مقتضیات زمان به روش‌ های مختلف زیر:

1. تشکیل کنفرانس ‌ها و سمینارهای علمی و دینی در نقاط مختلف کشور با رعایت مقررات عمومی.

2. چاپ و پخش جزوات و نشریه ‌های علمی و دینی با رعایت قوانین مطبوعاتی کشور.

3. تأسیس کلا‌س های تعلیم و تدریس اخلاقی و معارف اسلامی با رعایت مقررات عمومی.

4. ایجاد کتابخانه و قرائت‌ خانه و اماکن ورزشی با رعایت قوانین مربوطه.

5. انجام امور خیریه عمومی و مساعدت فرهنگی مؤسسات اسلامی و اخذ تماس با مجامع مشابه بین‌المللی با نظر مقامات ذی‌صلاحیت.

6. تدارک جلسات آموزشی به منظور تربیت افراد برای مناظرات و مباحثات علمی، ادبی و مذهبی در محافل اسلامی با رعایت مقررات.

7. تأسیس هر نوع مؤسسه فرهنگی نظیر دبستان، دبیرستان، مدارس عالیه و پرورشگاه با رعایت قوانین.

8. ایجاد هر نوع مراکز درمانی نظیر بیمارستان و درمانگاه با رعایت مقررات وزارت بهداری.

تبصره

تبصره 1: موضوع و هدف انجمن، ثابت و تا زمان ظهور حضرت بقیه‌ الله امام زمان «ارواحنا فداه» لایتغیر خواهد بود، اما برنامه ‌های آن با توجه به شرایط زمان و نیاز جامعه، می‌ تواند بر اساس حفظ هدف ملی و رعایت مقررات این اساسنامه تغییر و یا تعمیم شود.

تبصره 2: انجمن به هیچ‌ وجه در امور سیاسی مداخله نخواهد داشت و نیز مسؤولیت هرنوع دخالتی را که در زمینه‌ های سیاسی از طرف افراد منتسب به انجمن صورت گیرد، بر عهده نخواهد داشت.[18]

فعالیت های انجمن حجتیه

بعضی از فعالیت های انجمن حجتیه به شرح زیر می باشد:

1. مبارزه با فرقه ضاله بهائیت.

2. مبارزه با پپسی کولا، با جایگزینی کوکاکولا و کانادا، به جای آن.

3. مبارزه با فیلم های سینمایی و پخش فیلم های کمدی به جای آن.

4. مخالفت با اهل سنت، با ترویج فضایل امیرالمؤمنین (علیه السلام) در شجاعت، همراه با پخش عکس های متناسب با آن.

5. مخالفت با فلاسفه و عرفا، به دنبال آن مخالفت با فلسفه و عرفان و بدعت شمردن آن دو.

6. مخالفت با قیام و حکومت اسلامی.[19]

حکومت های هم عصر با انجمن حجتیه

فعالیت انجمن حجتیه مقارن با دو برهه زمانی؛ قبل از انقلاب اسلامی ایران (حکومت پهلوی) و بعد از انقلاب اسلامی ایران بود.

انجمن حجتیه قبل از انقلاب اسلامی ایران

حکومت پهلوی از فعالیت انجمن حجتیه ممانعت نمی کرد؛ زیرا اعضای این انجمن از یک سو کاری به سیاست نداشتند و خطری برای رژیم به حساب نمی آمدند و از طرفی نیز می توانستند بستری برای مبارزه با رشد کمونیسم باشند.[20]

از این رو رئیس واحد اطلاعات دستگاه امنیت کشور در نامه ای اینگونه نوشت؛ پیرو نامه شماره 20171/12525 – 17/1/36 سازمان اطلاعات و امنیت تهران خواهشمند است دستور فرمایید از هرگونه اقدام و نظراتی که نسبت به اعضای پنج نفر (هیئت مدیره فرقه) در نامه پیروی مذکور به عمل خواهند آورد، این واحد را نیز آگاه سازند. ضمناً چون تجمع نامبردگان جنبه ضدیت با مسلک بهایی را دارد و برابر اطلاع حاج شیخ محمود ذاکرزاده تولایی معروف به حلبی از گردانندگان این جلسه با بخش 21 سازمان اطلاعات و امنیت تهران همکاری‌ هایی دارد اصلح است هرگونه اطلاعی در مورد جلسه متشکله را قبل از احضار بقیه از مشارالیه استفسار نمایند.

رئیس واحد اطلاعاتی کمیته مشترک ضدخرابکاری، ناصری 23/1/36 [21]

انجمن حجتیه بعد از انقلاب اسلامی ایران

با پیروزی انقلاب اسلامی انجمن حجتیه که در حیرت پیروزی انقلاب اسلامی بود، تضعیف شد؛ زیرا آنها اعتقادی به پیروزی انقلاب اسلامی نداشتند؛ لذا پنج شش ماه در حالت تردید بودند. در نهایت انجمنی ‌ها در نیمه شعبان سال اول انقلاب عکس همه مراجع را به نمایش گذاشتند و بعد از چند ماهی به تأییدات خود از رهبر انقلاب اشاراتی نمودند و خود آقای حلبی از مضامینی چون رهبر عظیم‌ الشأن و رهبر کبیر برای امام خمینی استفاده کرد.

وقتی انجمنی ‌ها به موضع انفعال افتادند، نیروهای تربیت شده در انجمن، پس از انقلاب به سه دسته تقسیم شدند:

1.‌ دسته اول کسانی بودند که به انقلاب پیوستند. در میان اینان، جوانانی نیز حضور داشتند که دست کم چند سالی انجمن را تجربه کرده و به صف انقلابیون پیوسته بودند. برخی نیز مانند آقای طیب که مسؤولیت برگزاری مراسم سخنرانی‌ ها را در تهران بر عهده داشت، نه تنها به انقلابیون پیوستند، بلکه به نوعی در برابر انجمن هم قرار گرفتند.

2- دسته دوم در برابر انقلاب بی‌ تفاوت ماندند.

3- دسته سوم به انتقاد از انقلاب پرداخته و به صف مخالفان (از نوع دیندار) پیوستند.

یکی دیگر از خط ‌مشی ‌های انجمن حجتیه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، جایگزینی مبارزه با مارکسیسم به جای بهائیت بود. هر چند سعی می ‌کردند تا دو سه سال بعد از انقلاب همچنان خطر بهائیت را زنده نگه دارند، ولی اهتمام اصلی خود را معطوف به مارکسیسم کرده در کلاس ‌های آموزشی خود، مارکسیسم را نقد می‌کردند.و مارکسیسم را مسأله اصلی نشان می‌دادند.[22]

سرانجام انجمن حجتیه

انجمن حجتیه که تا روزهای آخر و نزدیک به پیروزی انقلاب، راهپیمایی ها را محکوم می کرد، با پیروزی انقلاب، شکست خورد و تشکیلات آن حدود پنج الی شش ماه دچار تحیر و سرگردانی گردید و پس از آن یک دفعه تغییر موضع داد و به تدریج جلسات آن تعطیل شد و بر اثر فشار عده ای از اعضای آن، تغییر اساسنامه داد.[23] به این ترتیب در پی سخنرانی امام خمینی رهبر وقت انقلاب اسلامی ایران در 5 مرداد سال 1362به طور رسمی اعلامیه تعطیلی داد. هر چند به صورت غیر رسمی ممکن است دارای فعالیت باشد.

متن اعلامیه به شرح زیر می باشد:

بسم الله الرحمن الرحیم

اعضای محترم انجمن حجتیه مهدویه، خدمت‌ گزاران آستان مقدس حضرت بقیه ‌الله‌ الاعظم (ارواحنا لتراب مقدمه ‌الفدا): با ابلاغ سلام و تقدیم مراتب مودّت به اطلاع می ‌رساند: روز سه‌شنبه ۲۱ تیرماه جاری (عید سعید فطر) رهبر عالیقدر انقلاب اسلامی حضرت نایب ‌الامام آیت ‌الله العظمی امام خمینی (مدظله ‌العالی) در بخشی از بیانات مبسوطه خویش فرمودند: «یک دسته دیگر هم که تزشان این است که بگذارید که معصیت زیاد بشود تا حضرت صاحب بیاید، حضرت صاحب مگر برای چی می ‌آید؟ حضرت صاحب می ‌آید معصیت را بردارد ما معصیت کنیم که او بیاید؟ این اعوجاجات را بردارید، این دسته ‌بندی ‌ها را برای خاطر خدا اگر مسلمید و برای خاطر کشورتان اگر ملی هستید، این دسته ‌بندی ‌ها را بردارید. در این موج خودتان را وارد کنید و برخلاف این موج حرکت نکنید که دست و پایتان خواهد شکست». در پی این فرمایش، شایع شد که طرف خطاب و امر مبارک این انجمن است. اگر چه به هیچ‌ وجه افراد انجمن را مصداق مقدمه بیان فوق نیافته و نمی ‌یابیم و در ایام گذشته بویژه از زمانی که حضرت ایشان با صدور اجازه مصرف انجمن از سهم امام این خدمات دینی و فرهنگی را تأیید فرموده بودند، هیچ دلیل روشن و شاهد مسلمی که دلالت بر صراحت معظم ‌له، به تعطیل شدن انجمن نماید، در دست نبود؛ مع‌ ذلک در مقام استفسار برآمدیم. البته تماس مستقیم میسر نبود. لیکن برای تحقیق از مجاری ممکنه و شخصیت‌ های محترمه موثقه و بنا به قراین کافیه محرز شد که مخاطب امام «معظم ‌له» این انجمن می‌ باشد؛ لذا موضوع توسط مسئولان انجمن به عرض مؤسسه معظم و استاد مکرم حضرت حجت ‌الاسلام والمسلمین آقای حلبی رسید و فرمودند: در چنین حالتی وظیفه شرعی در ادامه فعالیت نیست. کلیه جلسه ‌ها و برنامه ‌ها باید تعطیل شود». علیهذا همان‌ گونه که بارها کتباً و شفاهاً تصریح کرده بودیم بر اساس عقیده دینی و تکلیف شرعی خود، تبعیت از مقام معظم رهبری و مرجعیت، حفظ وحدت و یکپارچگی امت و رعایت مصالح عالیه مملکت و ممانعت از سوءاستفاده دستگاه‌ های تبلیغاتی بیگانه و دفع غرض ‌ورزی دشمنان اسلام را برای ادامه خدمات و فعالیت مقدم دانسته، اعلام می ‌داریم که از این تاریخ تمامی جلسات و خدمات انجمن تعطیل می ‌باشد و هیچ‌یک (از اعضای انجمن) مجاز نیستند تحت عنوان این انجمن کوچک‌ ترین فعالیتی بکنند و اظهارنظر یا عملی مغایر تعطیلی نمایند که یقیناً در پیشگاه خدای متعال و امام زمان «سلام ‌الله علیه» مسئول خواهند بود. با این امید که تلاش‌ ها و کوشش ‌های صادقانه انجمن در سی ‌ساله اخیر مقبول ساحت قدس الهی و مرضی خاطر مقدس حضرت بقیه ‌الله الاعظم (ارواحنا فداه) قرار گرفته باشد.

از خدای متعال عزت و سربلندی مسلمانان بویژه شیعیان اثنی عشری و ذلت و سرافکندگی کافران و منافقان و طول عمر امام امت و پیروزی رزمندگان اسلام را خواستاریم.

انجمن خیریه حجتیه مهدویه، دوازدهم شوال ۱۴۰۳ ق، پنجم مردادماه ۱۳۶۲ ش.^[24]

کتاب‌نامه انجمن حجتیه

1. باقی، عماد الدین؛ شناخت حزب قاعدین زمان؛ ناشر: دانش اسلامی، تهران، ۱۳۶۲ ش.
2. بهشتی، سید محمد حسین؛ دکتر شریعتی جستجوگری در مسیر شدن؛ ناشر: بنیاد نشر آثار شهید بهشتی، تهران، 1390 ش.
3. ذوالفقاری، ابراهیم؛ قصه هویدا؛ ناشر: مؤسسه مطالعات و پژوهش ‌های سیاسی، چاپ اول، تهران، 1386ش
4. روحانی، سید حمید؛ بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی؛ ناشر: احرار، چاپ اول، تهران، 1356 ش.
5. روزنامه اعتماد؛ ص 3، 6 آبان، 1381ش.
6. سایت اندیشه قم.
7. علیا نسب، سید ضیاء الدین و علوی نیکو، سلمان؛ مجله آینه پژوهش؛ شماره 110 و 111، مقاله جریان شناسی انجمن حجتیه، خرداد و شهریور 1387  ش.
8. مجله پگاه؛ ش 71، 4 آبان، 1381 ش.