انتخابات

چکیده مقاله انتخابات

انتخابات در لغت، جمع انتخاب (election)؛ به معنای اختیارکردن و برگزیدن آمده و در اصطلاح سیاسی به معنای «فرآیند برگزیدن شخصی برای عهده‌داری منصبی عمومی از طریق رأی‌گیری» ذکر شده‌است.

هر چند بسیاری معتقدند که مشارکت مردمی در اولین جوامع انسانی (شهر‌ها، روستا‌ها و قبایل اولیه) نیز وجود داشته و ریشه‌های آن را به دوره ودایی در هند و جوامع اولیه سومری و سامی بر می‌گردانند، اما آن‌چه اکثر مورخان بر سر آن اجماع دارند این است که اولین انتخابات، به معنای دموکراتیک خودش در یونان باستان و در آتن شکل گرفت، و سپس به‌تدریج رشد یافت، تا به شکل امروزی خود درآمد. اولین انتخابات مستقیم در ایران، بعد از انقلاب مشروطه در زمان مظفرالدین‌شاه قاجار و حکومت مشروطه در ایران تشکیل شد. این انتخابات از آنِ مجلس شورای ملی بود. پس از انقلاب اسلامی ایران، انتخابات با نظارت شورای نگهبان ادامه یافت. هم‌اکنون طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، رئیس قوه مجریه، و اعضای قوه مقننه، مجلس خبرگان رهبری، و شوراهای شهر و روستا به طور مستقیم، و شخص رهبر انقلاب اسلامی به طور غیرمستقیم، توسط مردم انتخاب می‌شوند.

در مورد همه انتخابات، دو مسأله مهم مطرح است: یکى اصل شرکت مردم در انتخابات و انداختن رأى در صندوق، و دوم شناخت و تشخیص کاندیداى اصلح که در این باره بزرگان جامعه اسلامی؛ نظیر امام خمینی، مقام معظم رهبری و مراجع عظام تقلید، بیانات و رهنمود‌های متعددی دارند.

سؤالات و شبهات انتخاباتی به همراه پاسخ آن‌ها و اخلاق انتخاباتی، از دیگر مباحثی است که در این مقاله به آنها پرداخته شده است.

 

مفهوم‌شناسی انتخابات

انتخابات در لغت، جمع انتخاب (election)، از مصدر «نخب»؛ به معنای اختیارکردن و برگزیدن آمده و هم‌معنای «انتقاء» به کار رفته است.[1] این واژه در اصطلاح سیاسی، در یک تعریف به معنای «فرآیند برگزیدن شخصی برای عهده‌داری منصبی عمومی از طریق رأی‌گیری»[2] ذکر شده است…، به بیان دیگر: «انتخابات وسیله‌ای است که مردم با توسل به آن، با رأی‌دادن به نامزدها یا احزاب، دست به گزینش رهبران و گردانندگان امور جامعه می‌زنند تا این منتخبان، به نمایندگی از جانب آن‌ها به ادارۀ امور و حل و فصل مسائل، مطابق با خواست و دیدگاه اکثریت رأی‌دهندگان بپردازند».[3]

یکی از حقوق‌دانان، انتخابات را یکی از فنون گزینش نمایندگان قلمداد کرده و آن را به «مجموعه عملیاتی که در جهت گزینش فرمانروایان یا تعیین ناظرانی برای مهارکردن قدرت، تدبیر شده است» تعریف نموده است.[4]

 

تاریخچه و پیشینه انتخابات

انتخابات در جهان و ایران، دارای پیشینه و تاریخچه‌ای است که به طور اجمال به آن اشاره می‌شود.

 

تاریخچه انتخابات در جهان

هر چند بسیاری معتقدند که مشارکت مردمی در اولین جوامع انسانی (شهر‌ها، روستا‌ها و قبایل اولیه) نیز وجود داشته و ریشه‌های آن را به دوره ودایی در هند و جوامع اولیه سومری و سامی بر‌می‌گردانند، اما آن‌چه اکثر مورخان بر سر آن اجماع دارند این است که اولین انتخابات، به معنای دموکراتیک خودش، در یونان باستان و آتن شکل گرفت.

در آتن قرون ۵ و ۶ قبل از میلاد، سیستم حکومتی دموکراسی (به معنای قدرت مردم) شکل گرفت. در این دوره شهروندان آتنی (مردان بزرگسال آتنی الاصل) هر ساله در شورایی شرکت کرده و قدرت را به یکی از شهروندان می‌دادند. این مردان هر کدام هم سهمی در قدرت داشته و هر شهروند هر روز، وظیفه اداره مجلس کوچک آتن (بولسیس) را بر عهده داشت.

مشخص است که دموکراسی آتنی و انتخاباتش بسیار بدوی و باستانی بوده و شباهت زیادی با انتخابات امروزی ندارد. با این حال، سنت انتخابات از یونان به روم رفت و تا قدرت‌گیری اگوستوس^[5] در سال ۲۷ ق.م در جمهوری روم برگزار می‌شد. اعضای مجلس سنای روم، توسط شهروندان و شارمندان رمی^[6] انتخاب می‌شدند.

با ورود اروپا به دوران قرون وسطی و قدرت‌گیری سیستم عریض و طویل کلیسا، سیستم‌های سیاسی دموکراتیک نیز کم‌رنگ شد؛ با این حال، در داخل سیستم کلیسا و ذیل فرآیند انتخاب پاپ و برخی تصمیمات مهم، مجامعی از اسقف‌ها و کاردینال‌ها تشکیل می‌شد و کشیش‌ها این تصمیمات را به صورت انتخاباتی و شورایی می‌گرفتند.

با مرور زمان و ورود به عصر رنسانس، ستایش برخی متکلمان مسیحی از دموکراسی و انتخابات بیشر شد تا جایی که فیلسوفانی؛ مانند مارسیلیوس پادوایی و نیکولای کوزایی، نظام دموکراسی را شبیه‌ترین نظام‌ها به نظام الهی (نظام سیاسی خواست خداوند) می‌دانند. در همین دوران، برخی دولت – شهر‌های مهم ایتالیایی و امپراتوری مقدس روم؛ مانند «ونیز» به طور کامل در قالب دموکراسی و توسط انتخابات هدایت و اداره می‌شدند.

با سپری‌شدن رنسانس، رشد رفورمیسم مذهبی و استقلال ملت‌ها و پادشاهان اروپایی از نفوذ کلیسا، نظام‌های مشروطه و شبه جمهوری نیز در اروپا رشد یافتند و کشور‌های پادشاهی اروپایی، یکی پس از دیگری به صورت پادشاهی مشروطه در‌می‌آمدند. با آغاز جنبش فکری فرانسه در قرن ۱۸ و ۱۹ و ظهور افرادی؛ مثل منتسکیو، ولتر و روسو، بود که گرایشات دموکراتیک اوج گرفت. این اندیشه‌ها نهایتا باعث ایجاد انقلاب‌های جمهوری‌خواهانه‌ای در آمریکا و فرانسه شد.

‌می‌توان نخستین انتخابات امروزی را در آمریکای بعد از انقلاب دید. ایالات متحده آمریکا، یک نظام جمهوری به شکل و شمایل امروزی خود بود که نه تنها مجلس و رییس جمهور خود را با رأی مردم انتخاب می‌کرد، بلکه انتخاب شهردار، کلانتر و شورای شهر نیز توسط مردم صورت می‌گرفت. البته این انتخابات در بسیاری از موارد مستقیم نبوده و نیست. انتخاب رئیس جمهور و سناتور‌ها در آمریکا به صورت غیر مستقیم و بر اساس آرای ایالتی الکترال[7] صورت می‌گیرد. این اتفاق در برخی کشور‌های اروپایی مهم؛ مانند فرانسه تا حدی به شکل متفاوتی صورت می‌گیرد؛ از این جهت سیستم انتخاباتی آمریکا با اروپا فرق‌هایی دارد.

با این‌که آمریکا و تا حدی فرانسه و هلند، یکی از بنیان‌گذاران انتخابات نوین بوده‌اند، اما نباید فراموش کرد که سیستم انتخاباتی در آمریکا (و بالتبع در اروپای قرن ۱۹ و ۲۰) ایرادات بسیاری داشته و به مرور تکمیل شده است.

برتری مردان سفید‌پوست بالغ از زمان آتن باستان تا واشنگتن قرن ۱۸ تداوم یافته بود. تا قرن ۱۹، سیاه پوستان و زنان حق رأی نداشتند. بعد از جنگ‌های انفصال و لغو برده‌داری بود که سیاه پوستان رسما جواز شرکت در انتخابات را پیدا کردند. با این حال، در آن زمان هم محدودیت‌های بسیاری برای سیاه‌پوستان وجود داشت و تا سال ۱۹۶۰ که قانون انتخابات فدرال اصلاح شد، آن‌ها عملا رأی نمی‌دادند.

هم‌چنین زنان تا سال‌ها در اروپا و آمریکا حق رأی نداشتند. ابتدا در سال ۱۹۲۰ بود که زنان حق رأی به دست آوردند. نکته وحشتناک این است که در برخی کشور‌ها؛ مانند سوئیس این حق تا ابتدای دهه ۷۰ قرن بیستم به زنان اعطا نشد.^[8]

 

تاریخچه انتخابات در ایران

بسیاری معتقدند: ایالات و حکومت‌های ماد‌ها در غرب ایران، به صورت شورایی و بر اساس انتخابات اداره می‌شدند. برخی دیگر معتقدند: در دوره هخامنشیان نیز رگه‌هایی از دموکراسی وجود داشته، هر چند هرگز به فعلیت نرسیده است. هرودوت در کتاب تاریخ خود، گزارش مباحثه‌ای با موضوع تصمیم‌گیری درباره نوع حکومت ایران را در سال ۵۲۲ ق.م ذکر می‌کند که در آن مباحثه، اوتانس به نفع دموکراسی، اصل برابری در مقابل قانون، و دولت پاسخگو استدلال می‌کند.

هم‌چنین در دوره اشکانیان، شاهان توسط مجلس مهستان انتخاب می‌شدند. نمایندگان این مجلس دو گروه بودند: دانشمندان و مُغ‌ها از سراسر کشور و گروه دوم اعضای خانواده سلطنتی. در این روش، شاه نماینده همه کشور محسوب می‌شد، البته هیچ شاهدی وجود ندارد که این افراد توسط مردم انتخاب می‌شده‌اند. به نظر می‌رسد که مغ‌ها، شاه و بزرگان قبایل اعضای مجلس مهستان را انتخاب می‌کردند.

به هر حال، اولین انتخابات مستقیم مشخص در ایران، بعد از انقلاب مشروطه در زمان مظفرالدین‌شاه قاجار و حکومت مشروطه در ایران تشکیل شد. این انتخابات از آنِ مجلس شورای ملی بود. بعد از آن، انتخابات مختلفی در ایران مشروطه شکل گرفت، اما بعد از انقلاب اسلامی ایران بود که شکل رأی‌گیری‌ها تفاوت پیدا کرد. همه‌پرسی انتخاب نظام جمهوری اسلامی که در آن، 2/98 از مردم به این نوع نظام رأی مثبت دادند، شاید مهم‌ترین رأی‌گیری تاریخ ایران باشد.

پس از انقلاب اسلامی ایران، انتخابات با نظارت شورای نگهبان ادامه یافت. هم‌اکنون طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی، رئیس قوه مجریه، و اعضای قوه مقننه، مجلس خبرگان رهبری، و شوراهای شهر و روستا به صورت مستفیم^[9] و رهبر جمهوری اسلامی به صورت غیر مستقیم، توسط مردم انتخاب می‌شوند.

 

اهمیت شرکت در انتخابات

در مورد همه انتخابات، دو مسأله مهم مطرح است: یکى اصل شرکت در انتخابات و انداختن رأى در صندوق، دوم شناخت و تشخیص کاندیداى اصلح که کار بسیار مهم و حسّاسى مى‌باشد. فراوانی شرکت در انتخابات، نشانه پشتوانه بالای مردمی نسبت به نظام اسلامی است که در پی آن سیاست‌مداران داخلی و خارجی به تحلیل و بررسی می‌پردازند و زمینه‌های تهدید و تطمیع از سوی دشمنان تا حد زیادی از بین می‌رود؛ از این رو ابتدا شرکت در انتخابات و سپس دقت در نوع انتخاب، دارای اولویت می‌باشد. در مواردی که شرکت در انتخابات، موجب تقویت اسلام و مأیوس شدن دشمنان و در رأس آنها آمریکاست، و یا با شرکت نکردن مردم ممکن است مناصب مختلف در نظام اسلامی، به دست نااهلانی بیفتد که دلسوزی لازم را برای اسلام و نظام اسلامی نداشته باشند، بعید نیست که شرکت در انتخابات، واجب شرعی شمرده شود. در ادامه مقاله به سخنان بزرگان جامعه اسلامی در باره اهمیت شرکت در انتخابات اشاره می‌شود.[10]

 

بیانات امام خمینی در باره اهمیت شرکت در انتخابات

امام خمینی؛ معمار کبیر انقلاب اسلامی در باب اهمیت شرکت در انتخابات می‌فرماید:

«از مسائلى که ما در پيش داريم، الآن قضيه انتخابات رئيس جمهور است. من کار ندارم کى رئيس جمهور مى‏شود، به من مربوط نيست، من خودم يک رأى دارم، به هر که دلم مى‏خواهد مى‏دهم، شما هم همين طور. اما اگر بخواهيد در مقابل دنيا اظهار حيات بکنيد که بگوييد ما بعد از گذشتن چندين سال زنده هستيم، بايد مشارکت کنيد. اگر- خداى نخواسته- از عدم مشارکت شما يک لطمه‏اى بر جمهورى اسلامى وارد بشود، بدانيد که آحاد ما، که اين خلاف را – خداى نخواسته- کرده باشيم مسؤول هستيم؛ مسؤول پيش خدا هستيم. مسأله، مسأله رياست جمهور نيست؛ مسأله، مسأله اسلام است؛ مسأله، مسأله قواعد اسلام است؛ مسأله، مسأله حيثيت اسلام است و مسأله‏اى است که بايد ما همه به آن اهميت بدهيم و بيشتر از هر وقت و بيشتر از هر سال و هر دوره بايد ان شاء اللَّه، شرکت بکنيم و اميدوارم که همه شرکت بکنند… .

شما دنبال اين باشيد که ان شاء اللَّه، اين مسأله به طور شايسته عمل بشود و عمده اجتماع شماست. باز هم عرض مى‏‌کنم اجتماع شما، وحدت شما [کارساز است.] آنهايى که حتى با ماها بد هستند، خوب، ما بد، اسلام که بد نيست. اگر ديدند که رأى دادن به رئيس جمهور، هر که مى‏خواهد باشد، اجتماع در جمعيت مسلمين که هست، اين اسباب تقويت اسلام است، آنهايى که به اسلام عقيده دارند، بايد خودشان هم بيايند در ميدان و بيايند رأى بدهند. اين طور نباشد که حالايى که مطابق ميل من نشده، من کنار بروم. نخير، انسان بايد مطابق ميلش هم که نباشد، مع ذلک، در ميدان باشد. مرحوم مدرس- رحمه اللَّه- گفته بود: که من با جمهورى مخالفم- آن وقت مخالفت با جمهورى يک چيزى بود که واضح بود بايد بشود؛ براى اين که آنها مى‏خواستند بساط درست کنند- گفته بود: من با جمهورى مخالفم، لکن اگر جمهورى شد، کنار نمى‏روم، من در ميدان هستم، من مى‏‌روم سراغش.

يک انسانى که مى‏‌خواهد خدمت بکند، با هر رنگى که دارد، بايد برود خدمت بکند. موافق ميل من است، خوب، خدمت مى‏کند؛ موافق ميل من هم نيست، خدمت به اسلام است، خدمت به جمهورى اسلامى است. کسانى که جمهورى اسلامى را صحيح مى‏‌دانند، و لو با افراد مخالف هستند، اينها هم بايد شرکت بکنند. اگر شرکت نکنند، دليل بر اين است که جمهورى اسلامى را قبول ندارند. من از خداى تبارک و تعالى تقاضا دارم که ما را موفق کند که همه ما به خدمت به اسلام موفق بشويم»‏.^[11]

«به يارى خداوند متعال، ملت شريف ايران با حضور گسترده خود انتخابات را در موعد مقرر و با قدرت و قاطعيت برگزار مى‏كنند؛ و مطمئناً در زير موشک و بمب هم اگر قرار بگيرند، به پاى صندوق‌ها مى‏روند و به تكليف شرعى و الهى خود عمل خواهند نمود، و اين جانب تحت هر شرايطى در انتخابات شركت مى‏كنم».‏ ^[12]

«همه و همه مسؤول سرنوشت كشور و اسلام مى‏باشند؛ چه در نسل حاضر و چه در نسل‌هاى آتيه؛ و چه بسا كه در بعض مقاطع، عدم حضور و مسامحه، گناهى باشد كه در رأس گناهان كبيره است».[13]

 

بیانات رهبر معظم انقلاب در باره اهمیت شرکت در انتخابات

رهبر معظم انقلاب در باره اهمیت شرکت در انتخابات، بیانات گوناگونی دارند که به بعضی از آنها اشاره می‌شود:

«اصل حضور مردم در صحنه انتخابات مهم است؛ زیرا مشارکت عمومی نشان‌دهنده همبستگی ملی است و همبستگی ملی می تواند در مقابل توطئه‌های دشمنان به کشور مصونیت ببخشد. دشمن از اختلافات سود می‌برد و از تشتت آراء مردم سوء استفاده می‌کند. دشمن از دودستگی‌ها و فتنه‌گری‌ها و جنگ افروزی‌های داخل کشور استفاده می‌کند. وقتی یک ملت یک‌پارچه و یکدست باشد و مسؤولان کشور همه با یک‌دیگر همدل و همراه باشند، شمشیر دشمن کُند می‌شود و جرأت نمی‌کند به چنین کشور و ملتی نظر بد بیندازد و با او به چشم توطئه نگاه کند. مشارکت مردم در امر انتخابات می‌تواند این همبستگی ملی را در مقابل چشمان دشمن عنود و حیله‌گر به نمایش بگذارد و به ملت و کشور ما مصونیت ببخشد؛ لذا من بارها گفته‌ام که اصل حضور مردم در انتخابات، حتّی از انتخاب اصلح هم مهم‌تراست؛ اگرچه انتخاب اصلح هم بسیار اهمیت دارد». [14]

«انتخابات، مظهر حضور مردم است. انتخابات، هم حقّ مردم و هم وظیفه آنهاست. حقّ مردم است؛ برای این‌که بیایند و مدیر اجرایی کشور را انتخاب کنند. تکلیف مردم است؛ چون با حضور شما، نظام تقویت پیدا می‌کند؛ اسلام عزیز می‌شود؛ حاکمیت اسلام در دنیا سرافراز می‌گردد و توطئه دشمن – که اسلام را به جدایی از آرای مردم متّهم می‌کند – باطل می‌شود. حضور شما می‌تواند دفاع از اسلام و کشور و انقلاب محسوب شود. هر مقدار این حضور وسیع‌تر و قوی‌تر باشد، نشانه اقتدار بیشتر نظام اسلامی است. نظام اسلامی در مقابل چشم‌های دوستان و دشمنان خود در دنیا به این می‌بالد که تعداد حاضر‌شوندگان در پای صندوق‌های رأی، زیاد است. این مایه افتخار نظام اسلامی است».[15]

«توصیه به عموم مردم: ملّت عزیز ایران! انتخابات در یک روز انجام می‌گیرد، امّا اثر آن در چند سال باقی می‌ماند. در انتخابات شرکت کنید، انتخابات را متعلّق به خودتان بدانید -که متعلّق به شما است- و از خدا کمک بخواهید، هدایت بخواهید که شما را هدایت کند به آن‌چه درست و حق است و بروید پای صندوق رأی و به کسی که شایسته است رأی بدهید. به حرف این کسانی که ترویج می‌کنند -چه از داخل، چه از خارج- که «فایده‌ای ندارد، ما نمی‌رویم پای صندوق، نروید» اعتنا نکنید؛ اینها دلسوز مردم نیستند. اگر اسم مردم را هم می‌آورند، بی‌خود می‌آورند، دروغ می‌گویند، دلسوز مردم نیستند. کسی‌که دلسوز مردم است، مردم را از رفتن پای صندوق انتخابات منع نمی‌کند».[16]

 

بیانات مراجع معظم تقلید در باره اهمیت شرکت مردم در انتخابات

مراجع معظم تقلید در بیانات خود، مردم را به حضور گسترده در انتخابات دعوت نمودند:

آیت الله مکارم شیرازی از مراجع معظم تقلید در درس خارج فقه خود، یادآور شد: «گرفتاری‌های مردم را می‌دانیم و معتقدیم برخی از این مشکلات غوغا می‌کند، اما تأکید می‌کنیم انسان باید در خصوص انتخابات، هوشیارانه عمل کند. بخشی از این مشکل ناشی از فشار و تحریم ظالمانه دشمن و هزینه استقلال کشور و بخش دیگر نیز ناشی از مشکل مدیریتی است؛ معتقدیم اگر مدیریت صحیح باشد بخش قابل توجهی از مشکلات حل می‌شود. وی تصریح کرد: دشمنان به حضور و استقبال کم‌رنگ مردم از انتخابات امید بسته‌اند، بنابراین باید با حضور گسترده و آگاهانه در پای صندوق‌های رأی، دشمن را ناکام و مأیوس کنیم؛ اما اگر استقبال کم باشد، آنها برای فشار و تحریم بیشتر امیدوار می‌شوند. ایشان یادآور شد: دشمنان، سخت‌ترین تحریم‌های تاریخ را علیه ایران و ملت ما اعمال کردند، اما اثر نکرد. عقل می‌گوید که باید در انتخابات حضوری گسترده و پرشور داشته باشیم و ثابت کنیم ایران، کشوری مستقل و نظام اسلامی نظامی پایدار و با صلابت است».

آیت الله جعفر سبحانی از مراجع معظم تقلید نیز در درس خارج اصول خود با اشاره به این‌که حفظ نظام از اوجب واجبات است، بیان کرد: «برای این‌که دشمنان خوار و سبک شوند، همه باید آگاهانه در انتخابات حضور یابند و ما نیز در انتخابات شرکت می‌کنیم. ایشان تأکید کرد: رأی دادن و حضور در انتخابات از الزامات شرعی بوده و یکی از راه‌های حفظ نظام، شرکت در انتخابات است».

آیت الله حسین نوری همدانی هم در درس خارج فقه خود، به برگزاری انتخابات اشاره کرد و گفت: «دشمنان نظام، همه تلاش خود را به کار می‌گیرند که انتخابات باشکوه برگزار نشده و مطابق میل آنها شرایط رقم بخورد و در این راستا، همه باید به میدان آمده تا انتخابات با شکوهی برگزار شود. وی در ادامه بیان کرد: شرکت در انتخابات از اهمیت بسیاری برخوردار است و مردم با حضور خود نشان می‌دهد به انتخابات که از مظاهر نظام است توجه لازم را دارند… ایشان گفت: باید برای این‌که بیداری و هوشیاری خود را نشان دهیم، حضوری باشکوه در پای صندوق‌های رأی داشته باشیم».

آیت الله سیدمحمدعلی علوی گرگانی نیز با تأکید بر این‌که در خصوص انتخابات، دو وظیفه بر دوش مردم است، اظهار کرد: «وظیفه اول این است که باید همه در انتخابات شرکت کنیم و حضوری پرشور را رقم بزنیم».[17]

 

ویژگی‌های نامزد اصلح در انتخابات

کاندیداها و نامزدهای اصلح و شایسته‌تر انتخابات، دارای ویژگی‌ها و شرایطی هستند که در کلام بزرگان به آنها پرداخته شده است. در ادامه مقاله به بعضی از آن‌ها اشاره می‌شود.

 

ویژگی‌های نامزد اصلح‏ در بیانات بزرگان

در کلام بزرگان جامعه اسلامی، نامزد اصلح و شایسته‌تر، دارای ویژگی‌ها و شرایطی است که در ادامه به بعضی از آن بیانات اشاره می‌شود:

امام خمینی در باره ویژگی‌های نامزد اصلح می‌فرماید: «مردم با بصيرت و درايت و تحقيق، كانديداها را شناسايى كرده، و به‏ سوابق و روحيات و خصوصيات دينى- سياسى نامزدهاى انتخاباتى توجه نمايند. مردم شجاع ايران با دقت تمام به نمايندگانى رأى دهند كه متعبد به اسلام و وفادار به مردم باشند و در خدمت به آنان احساس مسؤوليت كنند، و طعم تلخ فقر را چشيده باشند، و در قول و عمل، مدافع اسلام پابرهنگان زمين، اسلام مستضعفين، اسلام رنجديدگان تاريخ، اسلام عارفان مبارزه‌جو، اسلام پاک‌طينتان عارف، و در يک كلمه، مدافع اسلام ناب محمدى (صلى اللَّه عليه و آله و سلم) باشند، و افرادى را كه طرفدار اسلام سرمايه‌دارى، اسلام مستكبرين، اسلام مرفهين بى‏درد، اسلام منافقين، اسلام راحت‌طلبان، اسلام فرصت‌طلبان، و در يک كلمه، اسلام امريكايى هستند طرد نموده و به مردم معرفى نمايند».^[18]

رهبر معظم انقلاب نیز در این باره می‌فرماید:

«انتخاب اصلح هم بسیار اهمیت دارد. اصلح یعنی چه کسی؟ یعنی کسی که… برای ریشه‌کنی فقر و فساد عزم جدی داشته باشد؛ یعنی کسی که به حال قشرهای محروم و مستضعف دل بسوزاند. اصلح کسی است که هم به ترقی و پیشرفت کشور و توسعه‌ اقتصادی و غیراقتصادی بیندیشد؛ هم زیرِ توهمات مربوط به توسعه، آن‌چنان محو و مات نشود که از یاد قشرهای مظلوم و ضعیف غافل بماند. اصلح کسی است که به فکر معیشت مردم، دین مردم، فرهنگ مردم و دنیا و آخرت مردم باشد. اصلح کسی است که بتواند این بارِ عظیم را بر دوش بگیرد؛ هر کسی نمی‌تواند این بار را بر دوش بگیرد؛ نشاط و حوصله و همت و قدرتِ لازم و هوشمندی لازم دارد، البته هر کس صلاحیتش در مراکز قانونی تأیید شود، صالح است؛ اما باید در بین صالح‌ها گشت و صالح‌تر را پیدا و او را انتخاب کرد. این، هنر شما مردم است».[19]

«این را همه بدانند که آن‌چه ما برای رئیس‌جمهور آینده نیاز داریم، عبارت است از امتیازاتی که امروز وجود دارد، منهای ضعف‌هایی که وجود دارد. این را همه توجه کنند؛ رئیس‌جمهورِ هر دوره‌ای باید امتیازات کسبی و ممکن‌‌الحصول رئیس‌جمهور قبلی را داشته باشد، ضعف‌های او را نداشته باشد. هر کسی بالاخره نقاط قوّتی دارد و نقاط ضعفی دارد. رؤسای جمهور ــ چه رئیس‌جمهور امروز، چه رئیس‌جمهور فردا ــ نقاط قوّتی دارند و نقاط ضعفی هم دارند. همه‌ ما همین جوریم؛ نقاط قوّتی داریم، نقاط ضعفی داریم. آن چیزهایی که امروز برای دولت و برای رئیس‌جمهور نقاط قوّت محسوب می‌شود، اینها باید در رئیس‌جمهور بعدی وجود داشته‌ باشد، اینها را باید در خود تأمین کند؛ آن چیزهایی که امروز نقاط ضعف شناخته می‌شود ــ که ممکن است شما بگویید، من بگویم، دیگری بگوید ــ این نقاط ضعف را باید از خود دور کند؛ یعنی ما در سلسله‌‌ دولت‌هایی که پشت سر هم می‌آیند، باید رو به پیشرفت باشیم، رو به تعالی و تکامل باشیم، تدریجاً بهترین‌های خودمان را بفرستیم؛ هر کسی می‌آید، پایبند به انقلاب، پایبند به ارزش‌ها، پایبند به منافع ملی، پایبند به نظام اسلامی، پایبند به عقل جمعی، پایبند به تدبیر باشد. اینجوری باید این کشور را اداره کرد».[20]

 

سؤالات و شبهات پیرامون انتخابات

در باره انتخابات، سؤالات و شبهاتی مطرح است که در ادامه به بعضی از آنها به همراه پاسخشان اشاره می‌شود.

 

میزان مشارکت مردم در خطاهای فرد انتخاب شده

پرسش: اگر در انتخابات، به شخصی رأی دهیم و او رأی بیاورد، چنان‌چه وی کار خطایی انجام دهد که به ضرر کشور و مردم تمام شود، آیا ما هم در گناه او شریک هستیم؟

پاسخ:

اگر افراد پس از تحقیق و مشورت به فردی که به گمانشان اصلح است رأی دهند، مسؤولیتی در قبال اعمال خطای او نخواهند داشت، البته در چنین مواردی لازم است در صورت امکان، امر به معروف و نهی از منکر انجام شود. در این باره به پاسخ بعضی از مراجع عظام تقلید اشاره می‌شود:

حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی): خیر.

حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی): چنان‌چه با یقین به صلاحیت او رأی داده باشید، چیزی متوجه شما نخواهد بود، ولی در هر صورت، امر به معروف و نهی از منکر لازم است.

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی): اگر پس از تحقیق همه جانبه و مشورت با اهل اطلاع، به فرد مؤمن و متعهد و اصلح رأی بدهید، مسؤولیتی در قبال اعمال بد او ندارید، ولی امر به معروف و نهی از منکر را فراموش نکنید.

حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی (مد ظله العالی): چنان‌چه با تحقیق کامل و شناخت اصلح بوده و بعد، خلاف آن ثابت شده باشد، گناهی بر گردن فرد نیست.[21]

 

حکم رأی دادن در کشورهای دیگر

پرسش: حکم رأی دادن در کشورهای غیر از جمهوری اسلامی ایران، چیست؟ آیا افراد می‌توانند رأی بدهند؛ یعنی این کار جایز است؟ اگر رأی بدهیم حکمش چیست و اگر ندهیم حکمش چیست؟

پاسخ:

شرکت در انتخابات دیگر کشورها، اگر برخلاف مصالح مسلمانان بوده یا موجب تقویت دشمنان اسلام باشد، جایز نیست، و در صورتی که مصلحت اسلام و مسلمانان را در پی داشته و موجب تقویت آنان شود، سزاوار است در انتخابات شرکت کرد و در غیر این دو صورت، رأی دادن مباح بوده و اختیار با مکلف است. پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سؤال، چنین است:

حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی): رأى دادن به كانديداهاى مجالس ملّى، براى تصدّى امور اجتماعى و سياسىی مشروع، مانع ندارد و فرقى در اين باره بين كانديداى مسلمان و غير مسلمان نيست.

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی): در آن‌جا که موجب تقویت مسلمین و پیروان اهل بیت (علیهم السلام) است، رأی دادن کار خوبی است.

حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی): در شرکت در انتخابات در این کشورها باید حفظ مصالح اسلامی ملاحظه شود.

حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته): اگر رأی شما كمک به توسعۀ اسلام يا اجرای احكام اسلامی يا انتخاب مسلمانان متعهد می‌كند، در انتخابات شركت كنيد و اگر شركت شما موجب وهن اسلام يا سختی شرايط مسلمانان يا تقويت دشمنان اسلام شود، رأی دادنتان حرام است.[22]

 

حکم استفاده از غذاهای توزیعی کاندیداها

پرسش: آیا خوردن غذاهایی که توسط کاندیداهای انتخاباتی داده می‌شود صحیح است؟

پاسخ:

خوردن غذاهایی که کاندیداهای انتخاباتی توزیع می‌کنند، به خودی خود، حرام نیست، مگر این‌که خلاف قانون بوده یا مفسده دیگری داشته باشد. به هر حال بهتر است، افراد خود را در معرض تهمت قرار نداده و از این‌گونه پذیرایی‌ها اجتناب نمایند.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سؤال، چنین است:

حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی): توزیع و خوردن غذای مذکور فی‌نفسه اشکال ندارد، اما اگر مقرراتی در این زمینه باشد باید رعایت شود.

حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی (مد ظله العالی): اگر خلاف قانون باشد اشکال شرعی دارد.

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی): اشکال دارد.

حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی (مد ظله العالی): لازم است به مقتضای قوانین عمل شود.

حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته):

1. صرف برگزاری مهمانی و توزیع غذا توسط یک نامزد انتخاباتی، دلیل نمی‌شود که وی به منظور جلب آراء چنین کاری کرده است و نسبت دادن این منظور به وی به صرف این کار، حرام است. مؤمن باید از سوء ظن اجتناب کند.
2. بر فرض که احراز شود یک کاندیدای انتخاباتی به منظور جلب آراء دست به این کار زده است، این کار در شأن فردی که می‌خواهد به عنوان منتخب ملت قرار بگیرد نیست و خود همین کار، یکی از نقص‌هایی است که باعث می‌شود در اصلح بودن چنین فردی تردید شود.
3. شرکت در امر توزیع غذا به منظور یاد شده حرام نیست؛ هرچند کار ناپسندی است.
4. خوردن غذایی که از طریق یاد شده به دست آمده حرام نیست؛ هرچند بهتر است فرد در چنین مهمانی‌هایی شرکت نکند و در معرض دریافت چنین غذایی قرار نگیرد.[23]

 

اسلام و شرایط انتخابات

پرسش: آیا از نظر اسلام برای انتخابات ما شرایط و محدودیت‌هایی وجود دارد؟!

پاسخ:

هر نظام و حکومتی، حتی حکومت‌هایی که ادعای آزادی محض و دموکراسی دارند، برای انتخاب‌شوندگان و انتخاب‌کنندگان شرایط و محدودیت‌هایی را تعیین می‌کنند، و در هیج جای دنیا نمی‌توان انتخاباتی را بدون حد و مرز تصور کرد. طبیعی است اسلام نیز برای رعایت بهتر قوانین، شرایط و محدودیت‌هایی را هم برای انتخاب‌شوندگان و هم برای انتخاب‌کنندگان در نظر گرفته است.

هنگامی که قرآن برای وصیت در امور فردی، انتخاب دو شاهد عادل را لازم می‌داند،[24] برای انتخابی که به امور اجتماعی او مربوط است نمی‌تواند بی‌تفاوت باشد، بلکه معتقد است: امانت‌ها و مسؤولیت‌های اجتماعی باید به اهلش سپرده شود: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها وَ إِذا حَکَمْتُمْ بَیْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا یَعِظُکُمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ کانَ سَمیعاً بَصیراً»؛[25] «خدا به شما فرمان مى‌‏دهد که امانت‌‌ها را به صاحبانشان بازگردانید، و چون در میان مردم به داورى نشینید به عدل داورى کنید. خدا شما را چه نیکو پند مى‌‌‏دهد. هر آینه او شنوا و بینا است».

یکی از مصادیق امانت در بُعد اجتماعی از نظر قرآن، مسؤولیت‌ها و پست‌های اجتماعی است که این مسؤولیت‌ها باید به هرکس که لیاقت، شایستگی و استعداد کار و مقامى را دارند سپرده شود. در نظام اسلامی این اهمیت تا جایی است که حتی بالاترین مسؤول اجتماعی نیز باید دارای شرایطی باشد که در قانون اساسی برای انتخاب او در نظر گرفته شده است؛ مانند عدالت، مدیریت، و مدبریت.[26]

 

برداشت صحیح از انتخابات آزاد در ایران

پرسش: چگونه می‌گویید انتخابات در ایران آزاد است، در حالی که مانع شرکت مخالفان در رقابت‌های انتخاباتی می‌شوید؟

پاسخ: هرگونه قضاوت و داوری در مورد آزادی انتخابات در ایران، در گرو مشخص شدن منظور از انتخابات آزاد و شاخصه‌های آن است، تا بر اساس آن بتوانیم انتخابات کشورمان را بسنجیم. در مورد آزاد بودن انتخابات، چند تلقی و برداشت مختلف ممکن است تصور شود که به ارزیابی آن‌ها و تبیین معنای صحیح انتخابات آزاد پرداخته می‌شود:

برداشت نخست:

برداشت نخست از آزاد بودن انتخابات این است که انتخابات آزاد، انتخاباتی است که در آن، همه افراد بدون در‌نظر‌گرفتن شرایط و ویژگی‌های خاصی بتوانند به عنوان نامزد انتخابات مطرح شوند.

اشکال عمده این برداشت این است که در این صورت، هیچ انتخاباتی را نمی‌توان پیدا کرد که  آزاد باشد؛ زیرا در تمام کشورها و نزد تمامى عقلاى عالم، براى تصدى مسؤولیت‌هاى مهم، شرایط ویژه‌اى در نظر گرفته مى‌شود، تا هم وظایف محوله به فرد مورد نظر، به درستى انجام پذیرد و هم حقوق و مصالح شهروندان در اثر بى كفایتى مسؤول برگزیده پایمال نگردد؛ از این رو امروزه در فرآیند انتخاباتى کشورها، شرایط ویژه‌اى براى انتخاب شوندگان در نظر گرفته مى‌شود، و عقل و منطق حکم می‌کند که باید میان افرادی که نامزد انتخابات می‌شوند و مسؤولیتی که قراراست بر‌عهده بگیرند، تناسب وجود داشته باشد و نمی‌توان بدون در نظر گرفتن شرایط و صلاحیت‌های عمومی افراد، به همه افراد اجازه داد تا نامزد انتخابات شوند. بر این اساس، آزادی درانتخابات، نمی‌تواند به معنای آزادی بدون قید وشرط و در نظر گرفتن شرایط، هر چند شرایط عمومی، برای نامزدهای انتخاباتی باشد و این برداشت از انتخابات آزاد، صحیح و منطقی به نظر نمی‌رسد.

برداشت دوم:

برداشت دیگر از انتخابات آزاد، فقدان نهاد نظارتی بر انتخابات است. در این نگاه، انتخاباتی آزاد است که نهاد نظارتی برای تشخیص صلاحیت داوطلبان انتخاباتی و نظارت بر روند انتخابات وجود نداشته باشد و انتخابات ایران؛ چون با نظارت شورای نگهبان صورت می‌گیرد و صلاحیت‌های افراد توسط این شورا تعیین می‌گردد و همه افراد نمی‌توانند نامزد انتخابات شوند، نمی‌تواند انتخابات آزاد باشد.

مشکل این برداشت این است که از آن‌جا که وجود یک سلسله ویژگی‌ها، شرایط و توانایی‌ها در افراد برای عهده‌دار‌شدن مسؤولیت‌ها لازم و ضروری است، مرجعی نیز باید وجود داشته باشد که وجود این شرایط را در افراد احراز نماید. بر این اساس، در همه کشورها، نهاد خاصی مسؤولیت نظارت بر انتخابات و احراز شرایط داوطلبان انتخابات را بر عهده دارد. این نهاد رسمى، عهده‌دار بررسى وضعیت و روند اجراى انتخابات و وجود یا عدم شرایط لازم در داوطلبان مى‌باشد كه در نتیجه به تأیید یا ردّ صلاحیت داوطلبان مى‌انجامد؛ بنابراین، نظارت، امرى شایع، عقلایى و قانونى در تمامى كشورها و نظام‌هاى موجود دنیا مى‌باشد؛ به عنوان مثال: یکی از شرایط معتبر در کلیه نظام‌های حقوقی جهان این است که کاندیدای مورد نظر، سابقه کیفری نداشته باشد و افراد دارای سوء سابقه کیفری از پاره‌ای از حقوق اجتماعی؛ از جمله انتخاب‌شدن برای مجالس تصمیم‌گیری، هیأت‌های منصفه، شوراها و غیره محروم‌اند.[27] آیا وجود مرجعی برای احراز این شرط و شرایطی از این قبیل، مخالف آزادی انتخاب است؟

از این رو نمی‌توان، فقدان نهاد نظارتی را به عنوان شاخصه و معیار انتخابات آزاد برشمرد؛ زیرا در این صورت نیز نمی‌توان هیچ انتخاباتی را انتخابات آزاد دانست، و به هر حال در همه کشورها، مرجعی رسمی، مسؤولیت برگزاری انتخابات و احراز شرایط داوطلبان و نظارت بر روند انتخابات را بر عهده خواهد داشت، البته روشن است که شرایط و راه‌کارهای در نظر گرفته شده در نظام‌های سیاسی مختلف به حسب نوع نگرش، مبانی نظری و ایدئولوژی حاکم بر آنها متفاوت باشد، اما در اصل نظارت و وجود مرجعی در این زمینه با یکدیگر تفاوتی ندارند.

برداشت سوم:

برداشت سوم از انتخابات آزاد، آزادی همه افراد حتی مخالفان با اصلِ آن نظام سیاسی در انتخابات است. بر این اساس، انتخاباتی، انتخابات آزاد محسوب می‌گردد که همه افراد بدون در نظر گرفتن اعتقاد به مبانی و اصول نظام سیاسی و قانون اساسی آن کشور بتوانند نامزد مسؤولیت شوند و برای انتخاب شدن تلاش نمایند.

اشکال چنین برداشتی این است که نتیجه چنین نگاهی، نقض غرض از انتخابات و سست شدن پایه‌های نظام سیاسی و اختلال در روند حرکت کشور خواهد بود؛ چه این‌که معنای شرکت در انتخابات و نامزد شدن برای انتخابات، پذیرش چارچوب های حاکم بر آن نظام سیاسی و قواعد پذیرفته شده در آن نظام سیاسی است. کسی که در یک کشور برای عهده دار شدن یک مسؤولیت داوطلب می‌شود، در صورتی که قانون اساسی و چارچوب‌های پذیرفته‌شده آن کشور را قبول نداشته باشد، چگونه می‌تواند در آن مسؤولیت به وظایف خود عمل نماید. اگر معنای انتخابات آزاد، این برداشت است در هیچ کشوری چنین انتخاباتی وجود ندارد و هیچ نظام سیاسی اجازه نمی‌دهد کسانی که اصل آن نظام سیاسی و قانون اساسی کشور را قبول نداشته باشند، نامزد چنین مسؤولیت‌هایی شوند. در همه نظام‌های سیاسی، رئیس جمهور و نمایندگان مجلس و…، پس از انتخاب، سوگند یاد می‌کنند که از کلیت آن نظام و اصول آن و قانون اساسی، نگهبانی و حراست نمایند. آیا از کسی که اعتقادی به مبانی یک نظام سیاسی ندارد، می‌توان انتظار داشت که به چنین سوگندی پایبند باشد؟.

مقام معظم رهبری در این باره فرمودند: «در هیچ جای دنیا به کسانی که به قانون اساسی و اصول آن کشور معتقد نیستند، اجازه نمی‌دهند در بخش حاکمیت وارد شوند. در کجای دنیا چنین اجازه‌ای داده می‌شود؟ آیا در آمریکا و انگلیس و جاهای دیگر، به کسی که با اصول و ارزش‌های آمریکایی مخالف است، اجازه می‌دهند در رأس حکومت بیاید؟ شما می‌بینید در مبارزات انتخاباتی‌شان، اختلاف بین دو حزب و دو جناح بر سر چیزهای بسیار جزیی‌تر از این حرف‌هاست … مگر در دنیای دموکراسی اجازه می‌دهند که کسانی که با اصول و مبانی یک نظام مخالفند، بیایند داخل حاکمیت آن نظام شوند؟ هیچ جای دنیا چنین اجازه‌ای نمی‌دهند. البته معلوم است که ما هم اجازه نمی‌دهیم کسانی که قانون اساسی را قبول ندارند، اینها بیایند در رأس نظام جمهوری اسلامی قرار بگیرند».[28]

برداشت چهارم:

برداشت چهارم از انتخابات آزاد، آزادی حضور احزاب، گروه‌ها و جریان‌های سیاسی مختلف معتقد به مبانی و چارچوب‌های پذیرفته شده یک نظام سیاسی با سلایق و برنامه‌های گوناگون، در عرصه انتخابات و رقابت سیاسی در این زمینه است.

با روشن شدن نادرستی و غیر منطقی بودن برداشت‌های سه‌گانه یاد‌شده از انتخابات آزاد، می‌توان این برداشت را به عنوان برداشتی صحیح و منطقی از انتخابات آزاد برشمرد؛ زیرا در این نگاه، فضا و میدان برای حضور، فعالیت و رقابت احزاب و جریان‌های سیاسی با سلایق و افکار مختلف، اما باورمند به اصول و مبانی حاکم بر نظام سیاسی، فراهم می‌شود و از همه ظرفیت‌ها و توانمندی‌های لازم برای پیشرفت کشور استفاده می‌گردد.

در کشور ما  آزادی انتخابات به این معنا در قانون وجود دارد و همه احزاب و جریان‌های سیاسی که معتقد به نظام جمهوری اسلامی و مبانی آن و قانون اساسی هستند، بر اساس قانون می‌توانند نامزد معرفی نموده و در عرصه انتخابات فعالیت نمایند و احراز صلاحیتی که توسط شورای نگهبان در مورد افراد صورت می‌گیرد، نباید چیزی جز احراز پایبندی به اصول و مبانی نظام و قانون اساسی در افراد باشد.

مقام معظم رهبری فرمودند: «در انتخابات، همه‌ سلیقه‌ها و جریان‌های معتقد به جمهوری اسلامی باید شركت كنند؛ این، هم حق همه است، هم وظیفه‌ همه است. انتخابات مال یک سلیقه‌ خاص، مال یک جریان فكری و سیاسی خاص نیست. همه‌ كسانی كه به نظام جمهوری اسلامی و به استقلال كشور معتقدند، به آینده‌ كشور اهمیت می‌دهند، دلشان برای منافع ملی می‌سوزد، باید در انتخابات شركت كنند. رو گرداندن از انتخابات، مناسب كسانی است كه با نظام اسلامی مخالفند».[29]

ایشان به دنبال طرح «انتخابات آزاد» توسط رسانه‌های بیگانه و تکرار آن توسط برخی از افراد در داخل کشور، فرمودند: «هى نگویند انتخابات باید آزاد باشد. خب، معلوم است كه انتخابات باید آزاد باشد. ما از اول انقلاب تا حالا، سى و چند تا انتخابات داشته‌ایم؛ كدامش آزاد نبوده است؟ در كدام كشور دیگر، انتخابات از آن‌چه كه در ایران می‌گذرد، آزادتر است؟ كجا صلاحیت‌ها ملاحظه نمی‌شود، كه اینجا روى این مسائل هى تكیه بكنند، هى تكیه بكنند، هى بگویند، هى تكرار كنند و یواش یواش این ذهنیت را به خیال خودشان در مردم به وجود بیاورند كه خب، این انتخابات فایده‌اى ندارد؟ این یكى از خواسته‌هاى دشمن است. آن كسانى كه در داخل، این حرف‌ها را می‌زنند، ممكن است غفلت كنند. من می‌گویم غفلت نكنید، حواستان باشد، كار شما جدول مورد نظر دشمن را پر نكند؛ مقصود او را تكمیل و تتمیم نكند».[30] [31]

 

اخلاق انتخاباتی

انتخابات، مظهر مردم‌سالاری و نماد اقتدار و تبلور پشتوانه مردمی کشور است که می‌تواند موجب استحکام، اعتبار و اقتدار کشور شود، اما انتخابات همچون هر پدیده دیگری با آسیب‌هایی روبه‌رو است که می‌تواند آن را از مسیر یک انتخابات سالم و سازنده خارج نموده و تبدیل به انتخابات و رقابتی ناسالم و مخرّب نماید. از جمله این آسیب‌ها، می‌توان به رعایت‌نکردن و بی‌توجهی به اخلاق انتخاباتی توسط نامزدها و طرفداران آنها اشاره کرد. یادآوری اخلاق انتخاباتی می‌تواند در سلامت انتخابات و رقابت‌های انتخاباتی تأثیر‌گذار باشد. در این راستا به بازخوانی محورهای کلی اخلاق انتخاباتی و بایسته‌های آن از منظر حضرت امام و مقام معظم رهبری پرداخته می‌شود.[32]

اخلاق انتخاباتی از منظر حضرت امام خمینی

از منظرحضرت امام راحل (رحمة الله علیه)، محورهای اساسی اخلاقی که در انتخابات باید مورد توجه قرار بگیرند، عبارتند از:

1. رعایت شؤون و آداب اسلامی

«سعى کنید تبلیغات انتخاباتى شما در چهارچوب تعالیم و اخلاق عالیه اسلام انجام شود؛ و از کارهایى که با شؤون اسلام منافات دارد جلوگیرى گردد. باید توجه داشت که هدف از انتخابات در نهایت، حفظ اسلام است. اگر در تبلیغات، حریم مسائل اسلامى رعایت نشود، چگونه منتخب، حافظ اسلام مى‏شود. باید سعى شود تا خداى ناکرده به کسى توهین نگردد».[33]

«من از همه قشرها، از همه ملت می‌خواهم که آداب اسلام خودمان را نسبت به همه امور، خصوصاً در انتخابات حفظ کنند و مبادا خیال کنند که مبارزات انتخاباتی عبارت از این است که به دیگران بد بگویند و کارشکنی بکنند».[34]

2. پرهیز از تخریب، تضعیف و هتک حرمت

«از آقایان کاندیداها و دوستان آنان انتظار دارم که اخلاق اسلامی‌ـ انسانی را در تبلیغ برای کاندیدای خود مراعات، و از هرگونه انتقاد از طرف مقابل که موجب اختلاف و هتک حرمت باشد خودداری نمایند كه براى پیشبرد مقصود، و لو اسلامى باشد، ارتكاب خلاف اخلاق و فرهنگ، مطرود و از انگیزه‏‌هاى غیراسلامى است».[35]

«لازم است مطلبى را كه گاهى شنیده مى‏شود كه براى تبلیغات انتخاباتى، بعضی‌ از کاندیداها، خدای نخواسته، بعضی دیگر را تضعیف یا توهین می‌کنند، در رابطه با آن تذکر دهم که، امروز این نحو مخالفت‌ها خصوصاً از چنین کاندیداهایی، برای اسلام و جمهوری اسلامی فاجعه‌آمیز است. اگر فرضاً کسی در دیگری مناقشه دارد، ابراز آن و اظهار در بین مردم هیچ مجوّزی ندارد، و حیثیت و آبروی مؤمن در اسلام از بالاترین و والاترین مقام برخوردار است و هتک مؤمن، چه رسد به مؤمن عالم، از بزرگ‌ترین گناهان است و موجب سلب عدالت است. امید است ان شاء اللَّه چنین مطلبى نباشد، و اگر غفلتاً اتفاق افتاده است تكرار نشود».[36]

3. حفظ اخوت اسلامی و پرهیز از تفرقه و اختلاف‌افکنی

«اختلاف باید باشد، اختلاف سلیقه، اختلاف رأى، مباحثه، جار و جنجال اینها باید باشد، لکن نتیجه این نباشد که ما دو دسته، بشویم دشمن هم. باید دو دسته باشیم در عین حالى که اختلاف داریم، دوست هم باشیم».[37]

«من بسیار مایل هستم كه گروه‌هایى كه متعهد و معتقد به جمهورى اسلامى و خدمتگزار به اسلام هستند، در مبارزات انتخاباتى كمال آرامش را در تبلیغ كاندیداهاشان رعایت نمایند، و نسبت به یک‌دیگر تفاهم و صمیمیت و اخوت اسلامى داشته باشند، و از تفرقه و كدورت شدیداً احتراز كنند كه تفرقه و تشتت، دوستان را نگران و دشمنان را كامیاب مى‏كند و موجب تبلیغات سوء مى‏شود».[38]

«چه آنهایى كه به مجلس راه یافته‏اند و خادم منتخب شده‏اند و چه آنها كه به وظیفه خود عمل نموده‏اند، ولى به مجلس راه نیافته‏اند و همچنین‏ طرفداران هر دو گروه باید بدانند که همه‌ این امور، اعتبارى و زودگذر است و همه در محضر حق هستیم و آن‌چه در صحیفه‌ کردار ما ماندنى است، اعمال و رفتار ما و آن‌چه موجب سعادت و جاودانگى ما مى‏شود، صفاى معنویت و ثمرات خلوص بندگى است و ما هم نباید خلوص عمل و جامعه‌ اسلامى خودمان را به زنگار کدورت‌ها و اختلافات آلوده کنیم و رقابت‌هاى گذشته انتخاباتى هم هرگز نباید موجبات تفرقه و جدایى را فراهم نماید».[39]

اخلاق انتخاباتی از منظر مقام معظم رهبری

محورهای کلی یک انتخابات سالم و اخلاق انتخاباتی از منظر مقام معظم رهبری عبارتند از:

1. رعایت کرامت در رفتار انتخاباتی

«در انتخابات با كرامت رفتار كنند همه؛ چه آنهایی كه نامزد می‌شوند، چه آنهایی كه طرفدار آنهایند، چه آنهایی كه مخالف با بعضی از نامزدها هستند. جناح‌های مختلف كشور، بداخلاقی و بدگویی و اهانت و تهمت و این حرف‌ها را مطلقاً راه ندهند. این از آن چیزهایی است كه اگر پیش بیاید، دشمن از او خوشحال می‌شود».[40]

2. رعایت موازین اخلاقی و پرهیز از هرگونه بد‌اخلاقی

«از بداخلاقی‌های انتخاباتی باید به شدت پرهیز كنند؛ بدگویی كردن، اهانت كردن، تهمت زدن، برای عزیز كردن خود و یا نامزد مورد نظر خود، دیگران را و رقبا را در چشم مردم خوار كردن، اینها راه‌ها و روش‌های صحیح و اسلامی نیست. رقابت باید باشد؛ رقابت مثبت و پرشور، امّا با رعایت موازین اخلاقی».[41]

«میدان انتخابات، میدان مسابقه‌ خدمت است. قرآن به ما دستور می‌دهد: «فَاستَبِقُوا الخَیرٰات»؛[42] دنباله‌ کار نیک با هم مسابقه بدهید و پیش بروید؛ با این نگاه بایستی به انتخابات نگاه کنند. نفرت‌پراکنی و اتّهامات چنین و چنان [نباشد]…. ملاحظات اخلاقی جداً رعایت بشود؛ یعنی واقعاً  اگر چنان‌چه نامزد‌های انتخاباتمان، هم در مناظراتشان، هم در مصاحبه‌هایی که با آن‌ها می‌شود، سؤال جواب‌هایی که با آن‌ها می‌شود، اخلاق اسلامی را رعایت بکنند، این سرریز می‌شود در جامعه، آحاد مردم ملاحظات اخلاقی را یاد می‌گیرند و رعایت می‌کنند. این سرمشقی برای آن‌ها خواهد شد».[43]

3. عدم تخریب و حفظ سلامت فضای انتخابات

«حفظ سلامت فضای انتخابات، قبل از شروع انتخابات (مهم) است که بایستی سلامت فضا را حفظ کنید. بعضی فضای انتخابات را خراب می‌کنند؛ تخریب‌کردن، اهانت‌کردن و خرد‌کردن شخصیت‌های گوناگون، همه بر خلاف اقتضای سلامت انتخابات است. هم مطبوعات، هم رادیو و تلویزیون، هم کسانی که به ابزار‌های گوناگون ارتباط جمعی دیگر مجهز هستند- رایانه‌ها و شیوه‌های رایانه‌ای- هم کسانی که یک منبری برای سخن‌گفتن دارند؛ مثل خطبای جمعه و نمایندگان مجلس شورای اسلامی؛ همه توجه داشته باشند که تخریب، فضای انتخابات را خراب می‌کند. شما از آن کسی که به او علاقه‌مندید، دفاع کنید؛ هیچ مانعی ندارد؛ اما به آن کسی که رقیب اوست، مطلقاً حمله نکنید؛ تخریب نکنید. این تخریب و این حرف‌زدن‌ها و اهانت کردن‌ها، نه حجیت دارد برای مستمعان، و نه جایز است؛ به خاطر این‌که فضا را خراب می‌کند؛ بنابراین مسئله‌ حفظ سلامت خود انتخابات و حفظ سلامت فضای انتخابات، خیلی مهم است».[44]

4. رقابت و نه کدورت

«سعى كنید این حركت زیبا و این حركت عظیم مردمى را – كه حقیقتا یک آزمایش بزرگ مردمى و ملى و اسلامى است- با همان نزاهت و طهارت و پاكیزگى‌اى كه مطلوب اسلام است، پیش ببرید، البته متن و عموم مردم عزیز كشور ما همین‌طورند. سعی کنید کدورت ایجاد نشود. مسابقه انتخاباتی، ضمن این‌که یکی از جدی‌ترین کارهای یک ملت است و به هیچ‌وجه جنبه شوخی و بازی در آن نیست و بسیار جدّی است؛ اما شبیه مسابقات ورزشی است. در مسابقات ورزشی همه تلاش می‌کنند؛ اما کسانی که اهل اخلاق و اهل فهمند، این تلاش را با کارهای زشت و نامناسب همراه نمی‌کنند… . نگذارید كه فضاى انتخاباتى، فضاى كدورت شود. هر كدام از نامزدها و طرفدارانشان، براى خودشان تبلیغ كنند؛ اما دوستان و هم‌میهنان و برادرانشان را كه احیانا از نامزد دیگرى حمایت مى‌كنند، زخم‌خورده و رنج‌دیده و از خودشان مكدّر نكنند. به این نكته توجه كنید. این، خیلى مهم است».[45]

5. پرهیز از هنجار‌شکنی

«هنجارشکنی هم نکنند. بعضی‌ها برای این‌که بیشتر دیده بشوند، بیشتر شنیده بشوند، راه‌حلّ‌شان این است که هنجارشکنی کنند، خطوط قرمز نظام را به قول خودشان بشکنند؛ نه، نظام جمهوری اسلامی یک نظام مستقر و پابرجا است، یک نظام جاافتاده است، خطوط اصلی نظام مشخّص است. این‌ها مربوط به شخص این حقیر و امثال بنده هم نیست؛ اینها کار خدا است، متّکی به آحاد مردم است؛ با تکیه‌ به همین استقرار بوده که جمهوری اسلامی توانسته در مقابل این همه دشمنی در این سال‌ها مقاومت بکند. این جور نباشد که سعی کنند با شکستن این حدود و ثغورِ مهمّ نظام جمهوری اسلامی، برای خودشان یک موقعیّتی دست و پا کنند؛ که دست و پا هم نمی‌شود، موقعیّت هم به دست نمی‌آید. نیّتشان را خدایی کنند».[46]

 

کتابنامه مقاله انتخابات

1. قرآن کریم.
2. ابن منظور، محمد بن مكرم‏؛ لسان العرب؛ دار صادر، چاپ سوم، بيروت، 1414ق.
3. امام خمینی، سید روح الله؛ صحیفه نور؛ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (قدس سرّه)، چاپ چهارم، تهران‏، 1386ش‏.
4. پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله‌العظمی سيدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی).
5. سایت اسلام‌کوئست.
6. سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
7. سایت پرسمان.
8. سایت تاریخ پارسی.
9. سایت تاریخ ما.
10. سایت خبرگزاری تسنیم.
11. سایت خبرگزاری فارس.
12. سایت مرکز مطالعات و پاسخگويي به شبهات حوزه علمیه قم.
13. سایت ویکی‌جو: دانشنامه آزاد فارسی.
14. مصباح یزدی، محمد تقی؛ پرسش‌ها و پاسخ‌ها؛ مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، 1380ش.
15. ملک افضلی اردکانی، محسن؛ «ماهیت و حکم شرکت در انتخابات از منظر فقه سیاسی اسلام»؛ حکومت اسلامی، سال هفدهم، شماره چهارم، پیاپی 66، زمستان 91.

[1]. ابن منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب، ج ‏1، ص 751 و 752.

[2]. سایت ویکی‌جو: دانشنامه آزاد فارسی.

[3]. همان.

[4]. ملک افضلی اردکانی، محسن، «ماهیت و حکم شرکت در انتخابات از منظر فقه سیاسی اسلام»، حکومت اسلامی، سال هفدهم، شماره چهارم، پیاپی 66، ص 87 و 88، به نقل از: قاضی شریعت پناهی، 1372، ص 678.

[5]. آگوستوس یا همان اکتاویوس، نخستین امپراتور روم به حساب می‌آید. او در 23 سپتامپر سال 63 پیش از میلاد در شهر روم به دنیا آمد. نام پدر وی گایوس اکتاویوس و مادرش آتیا بالبا کا اِزونیا نام داشت. او نخستین امپراتور از خاندان کلودی نیز می‌باشد. آگوستوس در واقع یکی از نوادگان برادری ژولیو سزار بود و به عنوان جانشین او به شمار می‌رفت. در زمان او بود که روم از جمهوری روم به امپراتوری روم تبدیل شد. سایت تاریخ پارسی.

[6]. شارمندان آتنی در قرن پنجم، مردانی ميانه بالا، نيرومند، و ريشه‌دار بودند. سایت تاریخ ما.

[7]. رأیی که مردم آمریکا در روز انتخابات می‌دهند، در واقع برای انتخاب کردن اعضای «الکترال کالج» است. واژه «کالج» در این عبارت، به گروهی از افراد اشاره دارد که برای انجام وظیفه‌ای مشترک، گرد هم جمع می‌شوند. به هر یک از اعضای این مجمع، «الکتور» یا «برگزیننده» گفته می‌شود و وظیفه آنها انتخاب رئیس‌جمهور و معاون رئیس‌جمهور است. مجمع گزینندگان، مجموعاً 538 برگزیننده دارد. تعداد برگزیننده‌های هر ایالت، تقریباً متناسب با اندازه جمعیت آن ایالت است. هر ایالت به همان تعدادی که در کنگره آمریکا (شامل مجلس نمایندگان و مجلس سنا) نماینده دارد، در مجمع گزینندگان هم برگزیننده دارد. هر نامزد انتخاباتی برای این‌که بتواند به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شود، باید حداقل 270 رأی الکترال به دست بیاورد. اگر در ایالتی یک نامزد، برنده رأی مردمی باشد، تمام آرای الکترال به او اختصاص خواهد یافت. به عنوان مثال: اگر نامزدی 50.1 درصد از آرا در ایالت تگزاس را کسب کرده باشد، تمامی 38 رأی الکترال این ایالت از آنِ او خواهد بود. حال در همین ایالت، ممکن است یک نامزد 99.9 درصد آرا را به دست بیاورد و باز هم همان 38 رأی الکترال به سبد او خواهد رفت؛ از همین روست که یک نامزد ممکن است بدون داشتن آرای اکثریت در سراسر ایالات متحده، با برنده شدن در رقابت‌های تنگاتنگ چند ایالت معین، پیروز نهایی انتخابات شود. تنها دو ایالت (ایالت‌های مین و نبراسکا) وجود دارند که آرای الکترال خودشان را به نسبت آرای مردمی تقسیم می‌کنند. خبرگزاری تسنیم، «رأی الکترال چیست و رئیس‌جمهور آمریکا چگونه انتخاب می‌شود؟»، 12 آبان 1399.

[8]. سایت باشگاه خبرنگاران جوان، «هر آن‌چه درباره تاریخچه انتخابات در دنیا و ایران باید بدانید».

[9]. سایت باشگاه خبرنگاران جوان، «هر آن‌چه درباره تاریخچه انتخابات در دنیا و ایران باید بدانید».

[10]. سایت پرسمان، «اهمیت شرکت در انتخابات»، با تصرف.

[11]. امام خمینی، سید روح الله، صحیفه نور، ج 19، ص 328 – 330.

[12]. همان، ج 21، ص 10.

[13]. همان، ص 422.

[14]. پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله‌العظمی سيدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی)، بیانات در دیدار مردم شهرستان جیرفت، 17/02/1384.

[15]. همان، بیانات در مراسم دوازدهمین سالگرد رحلت امام خمینی (رحمه‌الله)، 14/03/1380.

[16]. همان، بیانات در ارتباط تصویری با نمایندگان مجلس شورای اسلامی (در اولین سالگرد آغاز به کار مجلس یازدهم)، 06/03/1400.

[17]. سایت خبرگزاری فارس، «دعوت علما و مراجع تقلید از مردم برای حضور باشکوه در انتخابات»، 01/12/1398.

[18]. همان، ج 21، ص 10 و 11.

[19]. پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله‌العظمی سيدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی)، بیانات در دیدار مردم شهرستان جیرفت، 17/02/1384.

[20]. همان، بیانات در حرم مطهر رضوی (علیه السلام)، 01/01/1392.

[21]. سایت اسلام کوئست. نمایه «مسئولیت کارهای اشتباه انتخاب شونده در انتخابات».

[22]. سایت اسلام کوئست، نمایه «شرکت در انتخابات کشورها».

[23]. سایت اسلام کوئست، نمایه «خوردن غذای کاندیداهای انتخابات».

[24]. «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که مرگ یکی از شما فرا رسد، در موقع وصیت باید از میان شما، دو نفر عادل را به شهادت بطلبد؛ یا اگر مسافرت کردید، و مصیبت مرگ شما فرا رسید، (و در آن جا مسلمانی نیافتید،) دو نفر از غیر خودتان را به گواهی بطلبید، و اگر به هنگام ادای شهادت، در صدق آنها شک کردید، آنها را بعد از نماز نگاه می‌دارید تا سوگند یاد کنند که: «ما حاضر نیستیم حق را به چیزی بفروشیم، هر چند در مورد خویشاوندان ما باشد! و شهادت الهی را کتمان نمی‌کنیم، که از گناهکاران خواهیم بود!»، مائده، 106.

[25]. نساء، 58.

[26]. سایت اسلام کوئست، نمایه «اسلام و شرایط‌ انتخابات».

[27]. مصباح یزدی، محمد تقی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج 3، ص 76.

[28]. پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله‌العظمی سيدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی)، بیانات در دیدار اساتید و دانشجویان دانشگاه‌های استان کرمان، 19/2/1384.

[29]. همان، بیانات در حرم مطهر رضوی، 1/1/1392.

[30]. همان، بیانات در دیدار مردم استان قم در سالروز قیام نوزده دی، 19/10/1391.

[31]. سایت مرکز مطالعات و پاسخگويي به شبهات حوزه علمیه قم.

[32]. سایت مرکز مطالعات و پاسخگويی به شبهات حوزه علمیه قم، «اخلاق انتخاباتی از منظر امام و رهبری».

[33]. امام خمینی، سید روح‌الله، صحیفه امام، ج 21، ص 11.

[34]. همان، ج 12، ص 151 و 152.

[35]. همان، ص 12.

[36]. همان، ج 17، ص 133 و 134.

[37]. همان، ج 21، ص 47.

[38]. همان، ج 12، ص 12.

[39]. همان، ج 21، ص 50.

[40]. پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله‌العظمی سيدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی)، بیانات در دیدار هزاران نفر از مردم قم به مناسبت سال‌روز قیام 19 دی‌ماه‌، 19/10/1386.

[41]. همان، بیانات در دیدار مردم شهرستان ابركوه‌ استان یزد، 15/10/1386.

[42]. بقره، 148.

[43]. پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله‌العظمی سيدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی)، بیانات در نشست تصویری با نمایندگان مجلس شورای اسلامی، 6/2/1400.

[44]. همان، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار مسؤولان و کارگزاران نظام، 18/7/1385.

[45]. همان، بیانات در دیدار جمعی از خانواده‌‌هاى شهدا و ایثارگران، 31/2/1376.

[46]. همان، بیانات در نشست تصویری با نمایندگان مجلس شورای اسلامی، 6/2/1400.