امر به معروف و نهی از منکر در قرآن

با تدبر در آیات الهی به موارد متعددی بر خورد می شود که شارع مقدس به تشریع و تبیین این فریضه پرداخته و آن را در موارد گوناگون مورد تأکید قرار داده است که به برخی از آنها اشاره می شود:

1. ابتدا خداوند از خود در مقام کسی که به معروف فرمان می‎دهد و از منکر باز می‎دارد یاد کرده و می فرماید: «به راستی خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزديكان فرمان مى‏دهد و از فحشا و منكر و ستم، نهى مى‏كند. خداوند به شما اندرز مى‏دهد، شايد متذكّر شده پند گیرید»![1]

2. در مرحله بعد، آن را یکی از صفات پیامبرش دانسته و از او می‎خواهد تا ضمن مدارا نمودن با خلق آنان را به معروف دعوت نماید: «همان ها كه از فرستاده (خدا)، پيامبر «امّى» پيروى مى‏كنند، پيامبرى كه صفاتش را، در تورات و انجيلى كه نزدشان است، مى‏يابند، آنها را به معروف دستور مى‏دهد، و از منكر باز می دارد …»؛[2] «(به هر حال) با آنها مدارا كن و عذرشان را بپذير و به نيكى‏ها دعوت نما و از جاهلان روى بگردان (و با آنان ستيزه مكن)»![3]

3. مرحله سوم سرایت آن به سایر مسلمانان و افراد جامعه اسلامی است، تا آن جا که امت اسلامی را از آن جهت، به عنوان برترین امّت ها معرفی می‎کند که بر انجام امر به معروف و نهی از منکر پای‎بندند، «شما بهترين امتى بوديد كه به سود انسان ها آفريده شده‏اند، (چون كه) امر به معروف و نهى از منكر مى‏كنيد …».[4]

در آیه دیگر آن را نشان از پیوستگی مؤمنان به یک دیگر و جلوه ‎ای از همبستگی جامعه اسلامی معرفی می‎نماید، «مردان و زنان باايمان، ولىّ (و يار و ياور) يک ديگر هستند، امر به معروف، و نهى از منكر مى‏كنند …»[5] و در فرازی دیگر آن را در ردیف فریضه‎هایی چون نماز و زکات قرار می‎دهد، «همان كسانى كه هرگاه در زمين به آنها قدرت بخشيديم، نماز را برپا مى‏دارند، و زكات مى‏دهند، و امر به معروف و نهى از منكر مى‏كنند …»[6] و بالاخره قرآن کریم دوری جستن از انجام این فریضه و بی‎اعتنایی به رواج منکرات را نشانه بدکرداری و تباهی انسان ها می‎داند، «چرا دانشمندان نصارى و علماى يهود، آنها را از سخنان گناه‏آميز و خوردن مال حرام، نهى نمى‏كنند؟! چه زشت است عملى كه انجام مى‏دادند»! و «آنها از اعمال زشتى كه انجام مى‏دادند، يک ديگر را نهى نمى‏كردند، چه بدكارى انجام مى‏دادند»![7]

بنابراین می‎توان گفت که از دیدگاه قرآن کریم، امر به معروف و نهی از منکر از ضروریات ایمان و رستگاری بوده و به عنوان مکمل فرایض دیگری همچون نماز و زکات، بُعد اجتماعی و عملی دین اسلام را نمایان می‎سازد.[8]