امتحان الاهی در آیات قرآن

امتحان و آزمایش انسان ها از سوی خداوند متعال از سنت های الاهی است. قرآن كریم می فرماید: “آیا مردم پنداشته‌اند كه با گفتن این كه ایمان آوردیم رها می‌شوند و هرگز مورد آزمایش قرار نمی‌گیرند؟ ما امت‌هایی را كه پیش از آنان بودند، آزمایش كردیم، خدا راستگویان و دروغ گویان را كاملاً می‌شناسد”.[1] گاهی قرآن از یك آزمایش عمومی كه متوجه تمام بندگان خدا می‌گردد نام می‌برد و می‌فرماید: “یا مردم پنداشته‌اند كه با گفتن این كه ایمان آوردیم رها می‌شوند و هرگز مورد آزمایش قرار نمی‌گیرند”؟[2] گاهی قرآن از یك رشته آزمایش ‌های خصوصی پرده بر می‌دارد كه متوجه اشخاص و طائفه معیّنی بوده است، و این موضوع یك رشته از قصه ها و داستان‌های قرآن را تشكیل می‌دهد؛ مانند داستان های پیامبران و قومشان. 

موارد آزمایش انسان از دیدگاه قرآن

آیات قرآن در زمینه آزمایش‌های الاهی بیش از آن است كه در این جا آورده شود.

برخی از موارد امتحان و آزمایش های الاهی در قرآن به شرح ذیل اشاره می شود:

1. مشكلات و سختى ها:

خداوند به وسيله مشكلات و سختى ها، افراد بشر را آزمايش مى كند؛ چنان كه مى فرمايد: «قطعاً همۀ شما را با چيزى از ترس، گرسنگى و كاهش در مال ها و جان ها و ميوه ها، آزمايش مى كنيم و بشارت ده به استقامت كنندگان».[3]

مشكلات و دشوارى ها بسان كوره اى است كه به آهن، صلابت و استقامت مى بخشد؛ انسان نيز در كوره حوادث و مشكلات، پر قدرت و نيرومند مى گردد و قادر به شكستن موانع از سر راه زندگى و سعادت خود مى گردد. بلا، اثر تربیتی داشته و تربیت کنندۀ فرد و بیدار کننده جامعه است. سختی بیدار ساز و هوشیار کنندۀ انسان های خفته و تحریک کنندۀ عزم ها و اراده ها است. شدائد همچون صیقلی که به آهن و فولاد می دهند هر چه بیشتر با روان آدمی تماس گیرد، افراد را مصمّم تر و فعال تر و بُرّنده تر می کند؛ زیرا خاصیت حیات این است که در برابر سختی ها مقاومت کند و آمادۀ مقابله با آن گردد، سختی مانند کیمیا خاصیت انقلاب ماهیت را دارد و جان و روان آدمی را عوض می کند.[4]

2. شرور و خیرها:

چنان که قرآن کریم می فرماید: شرور و خیرها نیز از آزمایش های الاهی محسوب می شوند.[5] پس حتی خوبی ها می توانند عاملی برای امتحان باشند؛ مثلاً به کسی مال و ثروت و یا مسئولیتی که موجب افزایش آبرو و عزت است می رسد، ولی آن شخص نمی تواند به خوبی از چنین موقعیتی استفاده کند و شیطان او را گمراه می کند.

3. فراوانی نعمت:

امتحانات الاهی همیشه به وسیلۀ حوادث سخت و ناگوار نیست، بلکه گاه خدا بندگانش را با وفور نعمت و کامیابی ها آزمایش می کند،[6] چنان که قرآن کریم از قول حضرت سلیمان (ع) می فرماید: «اين از فضل پروردگار من است، تا مرا آزمايش كند كه آيا شكر او را بجا مى‏آورم يا كفران مى‏كنم؟! و هر كس شكر كند، به نفع خود شكر مى‏كند و هر كس كفران نمايد (به زيان خويش نموده است، كه) پروردگار من، غنىّ و كريم است!».[7]

گروهی که، غرق در نعمت می شوند و امكانات مادی از هر نظر در اختيارشان قرار می گيرد، آزمایش آنان این است که آيا در چنين شرايطی، قيام به وظيفه شكر نعمت می كنند و به فقرا کمک می کنند يا غرق در غفلت و غرور و خودخواهی و خودبينی می شوند.

4. فرزند:

قرآن کریم می فرماید:  “بدانید: مال‌ها و فرزندان شما مایه امتحان می‌باشند”.[8]

5. ایمان و کفر:

قرآن مجيد درباره‌ نگهبانان دوزخ و شماره آنان يادآور می ‌شود كه 19 فرشته از آن نگهبانی می كند، آن گاه می ‌افزايد: اين گزارش، وسيله امتحان و آزمايش است، آنان كه ايمان قوی و نيرومندی به غيب و امور پوشيده از حس دارند، اين گزارش را از صميم دل می ‌پذيرند، ولی گروه ديگر به تكذيب آن می ‌پردازند، چنان كه می ‌فرمايد: “ما نگهبانان دوزخ را فرشته و تعداد آنان را نوزده نفر قرار نداديم، جز برای آزمايش افراد كافر”.[9]

6. زیور آلات در زمین:

در جایی از قرآن مجید مجموع آن چه را كه در روی زمين قرار دارد، مايه آزمايش دانسته آن جا كه می ‌فرمايند:  “ما آن چه كه در روی زمين است زيور آن قرار داديم، تا بيازمایيم كه كدام يك نيكوكارتر است”.[10]

[1] . عنکبوت، 3 و 2.

[2] . عنکبوت، 2.

[3] . بقره، 155.

[4]  اقتباس از نمایه شماره 2056 (سایت اسلام کوئست: 2418).

[5] . انبیاء، 35.

[6] . تفسير نمونه، ج 1، ص 533.

[7] . نمل، 40.

[8] . انفال، 28.

[9] . مدثر،31.

[10] . كهف، 7.