امام سجاد (زین العابدین) (علیه السلام) و ارشاد امت

یکی دیگر از فعالیت های اجتماعی امام زین العابدین (علیه السّلام) در دوران امامتش، پند و ارشاد امت پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود. به دلیل آنکه امام چهارم (علیه السّلام) در عصر اختناق زندگی می کرد، نمی توانست مفاهیم مورد نظر خود را به صورت آشکار و صریح بیان کند؛ از این رو از شیوه موعظه استفاده می کرد. وی مردم را از طریق موعظه با اندیشه درست اسلامی آشنا می کرد. او این اندیشه را که در اثر تبلیغات حاکمان ظالم، در طول زمان، به فراموشی سپرده شده یا تحریف شده بود، به صورت اول و اصیل به یاد مردم می آورد و توده مردم و جامعه اسلامی را به هر مقدار که می توانست با حقایق و تعالیم اسلام آشنا می ساخت.

بررسی این موعظه ها نشان می دهد که امام با روش حکیمانه و بسیار زیرکانه ای، ضمن اینکه مردم را نصیحت و موعظه می فرمود، آنچه را که می خواست در ذهن مردم جا بگیرد، به آنان القا می کرد. این، بهترین شکل انتقال افکار و اندیشه درست اسلامی در آن شرائط بود؛ زیرا این مباحث، در عین حال که اثر و نتیجه سیاسی داشت و بر ضد دستگاه حاکم بود، حساسیت حکومت را بر نمی انگیخت. امام زین العابدین (علیه السّلام) ضمناً مسئله «امامت»؛ یعنی سیستم حکومت اسلامی و رهبری جامعه اسلامی توسط امام معصوم را، روشن می کرد. ایشان مردم را از جریان حاکمیت حاکمان زور و کفر و سردمداران فاسق و منافق، در جامعه اسلامی  آگاه می‏ساخت. او به آنان تفهیم می کرد که حکومت «عبدالملک بن مروان»، مورد تأیید اسلام، و بر اساس مبانی اسلامی نیست.[1] اهمیت این موضوع از این نظر بود که تا مردم نسبت به این مسئله توجه پیدا نمی کردند، تغییر اوضاع و تشکیل حکومت مطلوب اسلامی امکان نداشت. یک نمونه از این گونه بیانات و مواعظ امام سجاد (علیه السّلام) که بهترین گواه نکات یاد شده است، سخنان مفصلی است که به تصریح محدثان، هر روز جمعه، امام (علیه السلام) در مسجد پیامبر، آن را برای یاران خود و دیگران ایراد می نمود. در اینجا به عنوان نمونه بخش هایی از سخنان امام (علیه السلام) ذکر می شود: «مردم! پرهیزگار باشید و بدانید که به سوی خدا باز خواهید گشت. آن روز (رستاخیز) هر کس آنچه را که از نیک و بد، انجام داده، نزد خود حاضر خواهد یافت و آرزو خواهد کرد که بین او و اعمال بدش فرسنگ ها فاصله باشد …، نخستین اموری که دو فرشته منکر و نکیر در قبر، از آن سؤال خواهند کرد، «خدای» تو که او را عبادت می کنی و «پیامبر» تو که به سوی تو فرستاده شده و «دین» تو که از آن پیروی می کنی و «کتاب» (آسمانی) که آن را تلاوت می‏کنی و «امام» تو که ولایتش را پذیرفته ای، خواهد بود …».[2]

در این بیانات چند نکته جلب توجه می کند:

1. تکرار این سخنان در هر روز جمعه نشانگر اهمیت آن و میزان عنایت امام به طرح این مسائل است.
2. از اینکه گفتار امام با جمله: ای مردم! (ایها الناس) آغاز می گردد، معلوم می شود در اینجا مخاطبان امام، تنها شیعیان و یا پیروان خاص امام نبوده اند، بلکه دایره مخاطبان وی، وسیع و عام بوده است.
3. امام طی سخنان خود صراحتاً یا تلویحاً، به آیات متعدد قرآن استناد و استدلال نموده است. این بدان جهت است که در اینجا طرف سخن، عامه مردم بوده اند و آنان به امام سجاد (علیه السّلام) به عنوان یک امام نگاه نمی کردند. از این رو امام برای تثبیت مطلب، به آیات قرآن استشهاد می کرده است. البته در مواردی که طرف سخن تنها شیعیان و یاران خاص امام بودند، حضرت ضرورتی برای استناد به آیات قرآن نمی دید.[3]

[1]. برگرفته از پایگاه اطلاع رسانی حوزه.

[2]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 8، ص 72.

[3]. خامنه اى، سید على، پژوهشى در زندگى امام سجاد (علیه السّلام)، نشریه شماره 63، ص 36 – 38؛ برگرفته از سایت اندیشه قم.