امام سجاد (زین العابدین) (علیه السلام) زمینه ساز نهضت علمی

عصر امام سجاد (علیه السلام) از لحاظ فکری، معرفتی و فرهنگی، یکی از منحط ترین دوران ها است. تبلیغات گسترده دستگاه اموی و مبارزه بر ضد معارف علوی، به ویژه پس از شهادت امام حسین (علیه السلام) و در عصر مروانیان و حجاج و ممنوعیت نقل احادیث اهل بیت (علیهم السلام)، رسالت امام سجاد (علیه السلام) در عرصه مبارزه معرفتی و فرهنگی را دشوار می ساخت. عنصر جعل، تحریف، تغییر و انحطاط در جامعه، حتی به بنی هاشم و شیعیان نیز سرایت کرد و گروهی از شیعیان گرفتار فرقه ها و مکاتب انحرافی شدند. یکی از این فرقه ها، فرقه «کیسانیه» بود که معتقد به امامت محمد حنفیه شدند.

امام سجاد (علیه السلام)، عالم ترین فرد عصر خویش بود و شیعه و سنی به این قول معترف بودند. ابن شهاب زُهری اُموی می گوید: کسی را فقیه تر از علی بن الحسین (علیهما السلام) ندیدم. وی برخی از روایات خویش را از علی بن الحسین (علیهما السلام) نقل کرد.[1] شیخ مفید می گوید: بسیاری از فقهای عامه، مطالب مشهوری از حلال ها و حرام ها و دانش های خود را از علی بن الحسین (علیهما السلام) نقل کرده اند.[2]

گرچه دوران امام سجاد (علیه السلام) به دوران تقیه معروف است، اما آن حضرت در خفا و آشکار، به بیان فتواها و نقل احادیث پیامبر (صلی الله علیه و آله) و امام علی (علیه السلام) می پرداخت.

بعد از این مقدمه باید گفت: آن حضرت را می توان احیاگر فقه و علوم آل محمد (صلی الله علیه و آله) و زمینه ساز و در واقع بنیان گذار مراکز علمی و مکاتب فرهنگی و فکری شیعه دانست. مکاتب و مراکزی که توسط شاگرد و فرزندش، امام باقر (علیه السلام) گسترش یافته، علوم اهل بیت (علیهم السلام) را در جهان آن عصر، منتشر کردند.

امام سجاد (علیه السلام)، با فقیهان مذاهب مختلف اموی، عثمانی، زبیری و… جلسه مذاکره، مباحثه و مناظره علمی برقرار می کرد و تعالیم حیات بخش اسلامی را برای آنان، بیان می کرد.

نشر صحیح احکام و حلال و حرام های الهی، بیان معارف الهی، تربیت شاگردان و نیروهای عالم و شایسته، درس صبر و تحمل و مدارا، بی اعتنایی به دنیا، توجه به خداوند و راز و نیاز با خداوند، بخشی از معارف معرفتی و فرهنگی امام سجاد (علیه السلام) بوده است. او با بیان حلال ها و حرام های الهی، احیای مبانی دینی، اخلاق، دعا، تفسیر و تبیین قرآن و روایات پیامبر (صلی الله علیه و آله)، وظیفه فرهنگی و علمی و معرفتی خود را انجام داد.[3]

امام سجاد (علیه السلام) با تبیین معارف و فرهنگ اصیل تشیع، به مبارزه با جهل و خرافات و انحرافات فکری و اخلاقی جامعه پرداخت. آن حضرت در طی دوران امامت 34 ساله خود، زمینه ها را برای طرح و گسترش علوم آل محمد (صلی الله علیه و آله) آماده کرد. وی با ستایش علم و تکریم عالمان و تربیت شاگردانی مانند امام باقر (علیه السلام) و زمینه سازی های فکری، فرهنگی، معرفتی، سیاسی، عبادی و…، زمینه را برای گسترش فقه و تفسیر و حدیث توسط امام باقر و امام صادق (علیهما السلام)، آماده ساخت.

در سایه تلاش های امام سجاد (علیه السلام)، افراد بسیاری از علم حضرت بهره مند شدند. شیخ طوسی 171 نفر را از اصحاب و راویان و شاگردان مکتب امام سجاد (علیه السلام) را نام برده است. بزرگانی مانند ثابت بن دینار (ابوحمزه ثمالی)، ابوخالد کابلی، یحیی بن ام الطویل، سعید بن جبیر از شاگردان مکتب امام سجاد (علیه السلام) بوده اند.

[1]. مفيد، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 140؛ صدوق، محمد بن على، علل الشرائع‏، ج 1، ص 232.

[2]. الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 153.

[3]. عسکری، سید مرتضی، نقش ائمه در احیای دین، ج 1، ص 86؛ برگرفته از پایگاه اطلاع رسانی حوزه.