امام حسین (علیه السلام) و سوره هل اتی

بسیاری از مورخان، محدثان و مفسران شیعه و اهل سنت،[1] معتقدند که تعدادی از آیات سوره انسان از جمله؛ آیه: «وَ یطْعِمُونَ الطَّعامَ…»، در شأن عترت رسول خدا (صلی الله علیه و آله)؛ یعنی على، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام) نازل شده است، و زمان نزول آن در ماه ذیحجه، پس از ادای نذری بود که امام علی (علیه السلام) و حضرت زهرا (علیها السلام) برای شفای حسنین (علیهما السلام) کرده بودند.

در باره چگونگی نذر و نحوه اطعام اهل بیت (علیهم السلام) به مسکین، یتیم و اسیر، دو نقل وجود دارد:

1. نقل مشهور:ابن عباس درباره آیه: «وَ یطْعِمُونَ الطَّعامَ…»،[2] می‌گوید: امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) به شدت مریض شدند، به گونه‏اى كه همه اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله) از آنان عیادت كردند و در میان آن‌ها ابوبكر و عمر نیز بودند، آن دو به امام علی (علیه السلام) گفتند: اى ابوالحسن اگر براى خدا نذر مى‏كردى (بهتر بود). على (علیه السلام) فرمود: نذر مى‏كنم كه اگر خداوند دو نوه پیامبرش محمد (صلی الله علیه و آله) را شفا دهد، سه روز روزه بگیرم. فاطمه (علیها السلام) آن را شنید و گفت، براى خدا بر عهده  من همان باشد كه تو گفتى. حسن و حسین (علیهما السلام) نیز آن را شنیدند و گفتند: اى پدر براى خدا بر عهده  ما همان باشد كه تو گفتى. خداوند آن‌ها را شفا داد، پس ]آنان برای ادای نذر[ روزه گرفتند.[3] پس از آن كه حسنین (علیهما السلام) شفا یافتند، حضرت امیر (علیه السلام) نزد شمعون یهودى كه در همسایگى آنان منزل داشت، رفت. شمعون قدرى پشم داد كه بریسند و در عوض، سه صاع جو مزد داد. حضرت زهرا (علیها السلام) جو را آسیاب نمود، پنج قرص نان براى افطار پنج نفر[4] تهیه نمود. وقتى حضرت امیر (علیه السلام) بعد از نماز مغرب به خانه آمد كه افطار كنند، هنوز دست دراز نكرده، از در خانه سائلى آواز داد كه من مسكینى از مساكین مسلمانانم، مرا طعام دهید، خدا شما را از طعام‌های بهشت عطا کند. امام علی (علیه السلام) نان خود را به فقیر داد. فاطمه (علیها السلام) و حسن و حسین (علیهما السلام) و فضّه (خادم خانه) نیز متابعت كرده، همگى نان خود را به فقیر دادند و با آب افطار كردند. روز دوم نیز روزه داشتند به همان ترتیب فاطمه (علیها السلام) پنج قرص نان براى افطار تهیه نموده، موقع افطار صدایى از در خانه بلند شد: «السّلام علیكم یا اهل بیت النبوة و معدن الرسالة»، من یتیمى از ایتام مسلمانانم، مرا طعام دهید، آن شب نیز همگى نان خود را دادند و با آب افطار نمودند. روز سوم نیز روزه داشتند، موقع افطار صدایى از در خانه بلند شد كه من اسیرى هستم از اسرا و گرسنه می‌باشم مرا طعام دهید،[5] باز همگى (پنج نفر) نان خود را دادند و با گرسنگى صبر نمودند.

روز چهارم امام علی، دست حسن و حسین (علیهم السلام) را گرفت در حالى كه از ضعف می‌لرزیدند، آنان را خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برد. چشم رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) كه بر آن‌ها افتاد بسیار دلتنگ شد، فرمود: برخیزید به حجره فاطمه (علیها السلام) برویم، وقتى آمدند كه فاطمه (علیها السلام) در محراب عبادت بود و از گرسنگى می‌لرزید و شكم مباركش به پشت چسبیده و چشمانش به گودى فرو رفته بود، چون رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) این حالات را در عترت خود دید دست به‌دعا برداشت و  استغاثه نمود كه خدایا عترت من از گرسنگى می‌میرند، جبرئیل (علیه السلام) فرود آمد و این آیات را از «یوفُونَ بِالنَّذْرِ» تا آن جا كه فرموده: «إِنَّ هذا كانَ لَكُمْ جَزاءً وَ كانَ سَعْیكُمْ مَشْكُوراً»،[6] نازل نمود. .[7]

جبرئیل (علیه السلام) بعد از تلاوت این آیات از سورۀ «انسان» به حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) گفت: «خُذْهَا یَا مُحَمَّدُ هَنَّاکَ اللهُ فِی اَهْلِ بَيْتِکَ؛ ای محمد! این آیات را تحویل بگیر و داشتن این خاندان ایثارگر و باعظمت بر تو مبارک باد».[8]

2. نقل غیر مشهور: نقل دیگر آن است که حضرت زهرا (علیها السلام) مقداری غذا برای افطار تهیه کرد، چون هنگام افطار شد مسکینی آمد و درخواست غذا کرد؛ علی (علیه السلام) یک سوم آن را به او داد، پس از آن یتیم آمد و یک قسمت دیگر را به او دادند؛ سپس اسیر آمد و باقی مانده غذا را نیز به وی دادند؛ و هر سه اتفاق در یک شب رخ داد و غذا به سه قسمت تقسیم و هر سه قسمت به آنان داده شد، و امام علی و خانواده‌اش با آب افطار کردند. این جا بود که این آیات نازل شد: «این پاداش شما است، و سعى و تلاش شما مورد قدردانى است!».

گفتنی است که این مواهب و پاداش‌هاى عظیم، نتیجه سعى و مجاهدت‌ها و خودسازی‌ها است، در مورد تمام مؤمنانی که بتوانند این‌گونه خالصانه و فقط برای خدا کار کنند، سعی و تلاششان نزد پروردگار محفوظ خواهد بود.[9]

بنابراین، طبق نظر اکثر عالمان شیعه و اهل سنت، این آیات در شأن عترت رسول خدا (صلی الله علیه و آله)؛  نازل شده است، که یکی از آن‌ها امام حسین (علیه السلام) می‌باشد.[10]