کپی شد
اقسام علم و جهل
معنا و مفهوم علم و جهل از بدیهی ترین معانی هستند. بنابر این تعریف آنها به کلماتی از قبیل دانش و نادانی و آگاهی و نا آگاهی و شناخت و… تعریف واقعی نیست، بلکه تعریف شرح الاسمی است؛ یعنی استفاده از کلمات دیگری است که هم معنای آنها هستند. هر گاه چند جزء (عنصر) در کنار هم قرار گرفته یا با هم ترکیب شوند، یک مجموعه را تشکیل داده که به آن مرکب گفته می شود. در مقابل بسیط به چیزی گفته می شود که جزء نداشته و مرکب نباشد.
حال بحث در این است که ترکیب و بساطت در علم و جهل به چه معنا است؟ برای بساطت و ترکیب علم، فرض هایی متصور است:
1. علم مرکب: ترکیب در علم به معنای این است که ما در واقع دو علم داشته باشیم: 1- علم به شیء 2- علم به علم به آن شیء. یعنی ما هم از چیزی آگاهی داریم و هم به آگاه بودن خود آگاهی داریم. (می دانیم که می دانیم)
2. جهل مرکب: ترکیب در جهل هم به معنای این است که ما دو جهل داشته باشیم: 1- جهل به شیء 2- جهل به همین جهل. چه بسا که انسان چیزی را نمی داند و نمی داند که نمی داند و خیال می کند می داند. به چنین جهلی، جهل مرکب می گویند که نجات یافتن از چنین جهلی کاری بس دشوار است؛ چون انسان مادامی که معتقد به جهل خود نباشد اقدامی برای رفع آن جهل انجام نمی دهد.
3. علم بسیط: حکیم بزرگ صدر المتألهین بر این باور است که «…علم نيز مانند جهل به بسيط و مركب تقسيم می شود. علم بسيط علم كسی است كه می داند، ولی نمی داند كه می داند، امّا علم مركب دو علم است، يكی علم به چيزی و ديگر علم به علم…».[1]
اما در مقابل بعضی از دانشمندان علم بسیط را اصلا علم نمی دانند و در این باره گفته اند: “اصلاً ادراك بسيط به معنای درست لفظ علم نيست يا لا اقل علمی نيست كه به صورت حكم و قضيه به زبان آمده باشد، بلكه صورت و جهت و غايت علم با آن معين می شود. در پديدارشناسی (فنومنولوژی) نيز علم، مسبوق به يک نحوۀ تلقی و وجهۀ نظر است و اپوخه “epoche” (تعليق و توقف حكم) بدون آن صورت نمی گيرد”.[2]
4. جهل بسیط: یعنی انسان جهل به شیء دارد و می داند که جاهل است.[3]
[1]. ملاصدرا، اسفار اربعه، ج 1،ص 116.
[2]. متن سخنرانی دكتر رضا داوری در سمينار «پديدارشناسی» ايتاليا، رُم، تابستان 1380. آدرس خبر: http://www.iptra.ir/vdcc2besqqp.html
http://www.iptra.ir/prtjemeiwuqev.szq.fveufu4.fs5u.html
[3]. ملاصدرا، اسفار اربعه، ج 1، ص 116؛ با استفاده از مقاله دکتر غلام حسین ابراهیمی دینانی، مجله خردنامه صدرا، شماره 23، ص 5، بهار 1380.